Ai trong chúng ta cũng có những phút giây yếu đuối và chẳng ai muốn bị tổn thương. Hầu hết chúng ta đều mang trong mình một niềm tin cốt lõi rằng việc mong cầu hay lên tiếng bày tỏ mong muốn là điều đáng sợ—bởi khi làm vậy, ta có nguy cơ bị từ chối, bị chế giễu hoặc xấu hổ. Vì không ai thích cảm giác bị từ chối, ta tìm cách bảo vệ bản thân bằng cách che giấu những khát khao của mình.
Cái giá của sự mập mờ này là những điều ta mong muốn không được lắng nghe hay đáp ứng, khiến ta thất vọng, giận dữ hoặc cô đơn. Chúng ta thường cho rằng việc đối phương không quan tâm đến nhu cầu của mình xuất phát từ sự vô tâm hay thiếu tình yêu thương. Đôi khi điều đó đúng, nhưng phần lớn là vì ta chưa biết cách diễn đạt mong muốn một cách rõ ràng.
Là một chuyên gia trị liệu cho các cặp đôi, tôi đã phát triển một mô hình giúp làm sáng tỏ những điều ta muốn trong mối quan hệ—tôi gọi đó là Vòng Xoáy Khao Khát. Vòng xoáy này có bốn giai đoạn: Kỳ Vọng, Đòi Hỏi, Đề Nghị và Chia Sẻ. Nó là một vòng xoáy vì ta có thể đi lên hoặc đi xuống tùy theo năng lượng, nhận thức, cảm xúc và nỗ lực của mình.
Càng tiến lên trong vòng xoáy này, ta càng hiểu rõ nhu cầu nội tại của mình, từ đó có thể diễn đạt mong muốn một cách thẳng thắn hơn. Việc bày tỏ rõ ràng có thể khiến ta cảm thấy dễ tổn thương và lo lắng, nhưng chính sự chân thành này lại làm tăng cơ hội để đối phương lắng nghe và thấu hiểu, giúp mối quan hệ trở nên gắn kết hơn.
Source: Richard Jaimes/Unsplash
Phân biệt giữa mong muốn bên ngoài và nhu cầu bên trong
Mong muốn bên ngoài là những điều ta có ý thức rõ ràng—đó có thể là một hành động, một cảm xúc hay một mục tiêu cụ thể.
Nhu cầu bên trong là những điều ta thực sự cần trên phương diện tinh thần—những điều cốt lõi của con người như tình yêu, sự tin tưởng, sự độc lập... Chúng thường không được nhận diện một cách rõ ràng và đôi khi bắt nguồn từ những tổn thương sâu kín, những thiếu sót hay điểm mù trong tâm lý của ta.
Chính nhu cầu bên trong là động lực thúc đẩy những mong muốn bên ngoài. Có lúc ta nhận thức được điều mình muốn, nhưng rất hiếm khi ta hiểu hoặc dám bày tỏ nhu cầu sâu thẳm của mình.
Bốn giai đoạn của vòng xoáy khao khát
1. Kỳ Vọng
Khao khát là một mong muốn nội tại. Nhưng khi nhận thức được điều mình muốn, ta lại không dám nói ra vì sợ hãi, vì xấu hổ hay vì cảm giác rằng mình không xứng đáng. Ta giữ nó cho riêng mình—điều này giúp ta tránh khỏi tổn thương, nhưng cũng khiến ta rơi vào sự cô đơn.
Theo thời gian, những mong muốn không được nói ra sẽ dần biến thành kỳ vọng.
Ta bắt đầu tin rằng:
"Một người bạn đời bình thường, một người yêu thương mình thực sự, chắc chắn sẽ hiểu điều này mà không cần mình phải nói ra."
Giống như một đứa trẻ sơ sinh có sự gắn kết bản năng với người chăm sóc, ta mong đợi đối phương có thể tự động cảm nhận và đáp ứng nhu cầu của ta mà không cần phải diễn đạt. Giấc mơ thời thơ ấu về một sự thấu hiểu trọn vẹn chưa bao giờ rời bỏ ta—nó ẩn mình trong những kỳ vọng thầm lặng của ta về tình yêu và sự thân mật.
Trên thực tế, những kỳ vọng ngầm chính là sự tiếp nối của ảo tưởng trẻ thơ về một mối quan hệ đồng cảm không cần lời nói.
Source: Jenny Friedrichs/Pixabay
2. Đòi Hỏi
Khi đối phương không thể tự động đoán biết và đáp ứng mong muốn của ta, ta bắt đầu chuyển từ kỳ vọng sang đòi hỏi. Ta thể hiện nhu cầu của mình qua những mệnh lệnh, thậm chí là những tối hậu thư.
Vấn đề của đòi hỏi là nó tạo ra một tình huống không ai thắng cả:
- Nếu đối phương đáp ứng yêu cầu của ta, ta sẽ không bao giờ biết được họ làm vậy vì thực sự muốn hay vì sợ hãi.
- Và ngay cả khi họ làm theo điều ta muốn, ta vẫn có thể không cảm thấy thỏa mãn, vì điều đó không xuất phát từ chính họ.
Một vấn đề khác của việc đòi hỏi là đối phương rất dễ cảm thấy bị thử thách và phản ứng bằng cách phớt lờ, từ chối, hoặc cư xử theo kiểu chống đối thụ động. Đòi hỏi là con đường ngắn nhất dẫn đến căng thẳng và sự bào mòn cảm xúc trong mối quan hệ.
3. Đề Nghị
Bước tiếp theo trong vòng xoáy khao khát đòi hỏi ta phải có một mức độ tự nhận thức và phân tách cao hơn. Ở giai đoạn này, ta chủ động lên tiếng bày tỏ mong muốn của mình. Đó là lúc ta buông bỏ ảo tưởng trẻ thơ về một mối quan hệ thấu hiểu không cần lời nói.
Đây là một tình huống "rủi ro cao – lợi ích lớn":
- Ta có thể bị từ chối, bị chế giễu hoặc bị phớt lờ.
- Nhưng cũng có cơ hội để mong muốn của ta được thấu hiểu và đáp ứng.
Ở giai đoạn này, mối quan hệ trở nên "nóng" hơn, khi cả hai đều dễ bị tổn thương hơn nhưng cũng chân thật và gắn kết hơn.
Dù việc đề nghị có thể mang đến nhiều nỗi sợ, nhưng nó cũng mở ra cánh cửa để ta hiểu nhau sâu sắc hơn và giao tiếp rõ ràng hơn. Khi cả hai đủ vững vàng và đủ khác biệt để có thể lắng nghe mong muốn của nhau mà không cảm thấy bị áp đặt, ta có thể bước vào giai đoạn cuối cùng của vòng xoáy khao khát: Chia Sẻ.
Source: Richard Jaimes/ Unsplash
4. Chia Sẻ
Ở giai đoạn này, mỗi người tự soi chiếu bản thân để tìm ra nhu cầu nội tại ẩn sâu bên dưới mong muốn bên ngoài của mình.
Chia sẻ với người bạn đời không phải là một lời đề nghị để họ phải làm gì đó, mà chỉ đơn giản là ta bộc lộ con người mình—mở lòng để nói về nhu cầu sâu thẳm của bản thân mà không mong đợi đối phương phải đáp ứng.
Chia sẻ khác với kỳ vọng.
- Kỳ vọng là khi ta mong muốn đối phương phải thấu hiểu và làm điều gì đó cho mình.
- Chia sẻ là khi ta nói ra những gì thuộc về chính mình, không phải là một yêu cầu mà là một sự giãi bày chân thật.
Chia sẻ đòi hỏi cả hai phải vững vàng, tự tin và rõ ràng, bởi nó hoàn toàn khác với việc đòi hỏi. Nhưng chính giai đoạn này lại mang đến cơ hội lớn nhất để ta hiểu chính mình, trưởng thành hơn trong chính con người mình và trong cả mối quan hệ.
Làm sao để tiến lên trong vòng xoáy?
- Hãy dành thời gian suy ngẫm và nhận diện một mong muốn chưa được nói ra. Nếu có thể, hãy tìm hiểu nhu cầu sâu xa nào đang ẩn sau mong muốn đó.
- Chia sẻ bài viết này với người bạn đời để cả hai có chung một ngôn ngữ và hiểu nhau hơn trên hành trình này.
- Hãy can đảm diễn đạt rõ ràng hơn và tiến lên trong vòng xoáy cùng người bạn đời của mình.
- Nếu bạn đang mắc kẹt trong giai đoạn kỳ vọng hay đòi hỏi, hãy dũng cảm bước sang giai đoạn đề nghị.
- Nếu bạn đã đề nghị nhiều lần mà vẫn chưa đạt được điều mong muốn, hãy thử chuyển sang giai đoạn chia sẻ.
Khi chia sẻ:
- Hãy chuẩn bị tinh thần cho đối phương—để họ chỉ lắng nghe, không phản ứng vội, không cần phải làm gì cả.
- Hãy bắt đầu bằng việc diễn đạt mong muốn của mình, rồi dần dần đào sâu vào bên trong, tự hỏi tại sao điều đó lại quan trọng với mình.
- Đừng cố gắng nói ra những câu hoàn hảo hay hợp lý—hãy nói lên những gì đang chảy trôi trong tâm trí mình, một cách tự nhiên nhất.
- Sau khi bày tỏ mong muốn (và có thể cả nhu cầu nội tại), hãy giữ lòng rộng mở, đừng khép lại hay thu mình vì xấu hổ hay lúng túng.
Và nếu có lúc bạn trượt xuống vòng xoáy, trở lại với kỳ vọng hay đòi hỏi, hãy nhẹ nhàng với chính mình.
- Điều đó hoàn toàn tự nhiên, ai cũng có lúc như vậy.
- Hãy hít thở, tha thứ cho chính mình và tiếp tục hành trình.
Bởi vì, đó là một vòng xoáy.
Ta có thể đi lên, ta có thể rơi xuống.
Ta luôn ở trong trạng thái vận động và thay đổi.
Nhưng mỗi khi ta tiến lên, ta không chỉ đến gần hơn với người bạn đời của mình, mà còn đến gần hơn với chính con người thật của mình—trung thực hơn, thống nhất hơn giữa cảm xúc và hành động.
Và rồi, có thể ta sẽ nhận ra rằng, dù đối phương không luôn đáp ứng mọi mong muốn của ta, nhưng ta vẫn có thể mở lòng và chạm đến chính mình khi có họ bên cạnh.
Rốt cuộc, có thể ta không đạt được giấc mơ về một sự thấu hiểu tuyệt đối, nhưng ta sẽ xây dựng được một mối quan hệ trưởng thành—một sự gắn kết bền vững, nơi cả hai cùng lớn lên.
Nguồn: The Four Phases of The Wanting Spiral – Psychology Today
Theo tamlyhoctoipham.com