Nguyên lý ảnh hưởng và thuyết phục là những công cụ cực kỳ lợi hại. Những người có tài thuyết phục thường tạo ra một trạng thái tinh thần chuẩn bị sẵn sàng, một “sự đồng điệu” khiến bạn dễ dàng tiếp nhận các chiêu thức tiếp theo. Kẻ săn mồi có thể khai thác chính xu hướng tự nhiên của con người để lợi dụng chúng ta.
Một nguyên lý mà kẻ săn mồi có thể tận dụng là mong muốn đáp lại. Nhà tâm lý học xã hội Robert Cialdini đã nghiên cứu hàng trăm bài nghiên cứu về tuân thủ và đồng thuận để chỉ ra những yếu tố quan trọng trong bản chất con người có thể “khiến ai đó đi theo hướng của bạn,” và ông đã phân tích 6 nguyên lý cốt lõi về cách thuyết phục người khác. Ông cho rằng những người thuyết phục giỏi “đánh vào những sợi dây bên trong mỗi người chúng ta,” nhằm tạo ra trạng thái đồng điệu, sẵn sàng cho các bước tiếp theo. Chẳng hạn, họ có thể bắt đầu bằng cách hỏi người khác liệu họ có sẵn lòng giúp đỡ không, rồi sau đó nhờ cậy sự giúp đỡ thật sự. Mọi người sẽ giúp vì họ muốn thể hiện tính nhất quán với cách nhìn nhận về chính mình.
Dù Cialdini kêu gọi chúng ta sử dụng những nguyên lý này một cách có đạo đức, chẳng hạn để giáo dục và nâng cao nhận thức, không khó để thấy làm thế nào một kẻ có ý đồ xấu có thể lợi dụng chúng. Những điểm đồng điệu này cũng là lời cảnh báo của nhà tâm lý học Robert Hare trong cuốn Without Conscience về những kẻ săn mồi tâm lý. (Tôi đã dành 5 năm viết cùng kẻ sát nhân BTK Dennis Rader, thu được khá nhiều cái nhìn rợn người về cách những kẻ săn mồi cảnh giác quan sát con mồi.)
Để tự bảo vệ mình, bạn cần hiểu cách mà kẻ săn mồi có thể sử dụng những xu hướng thường gặp trong con người để chống lại chúng ta. Những thứ khiến chúng ta dễ dàng đồng ý hay tuân thủ cũng chính là những yếu tố khiến chúng ta trở thành mục tiêu.
Hãy cùng xem qua 6 nguyên lý và hình dung chúng qua lăng kính của một kẻ săn mồi:
Ảnh được tạo bởi AI
1. Quyền Lực
Chúng ta có xu hướng xem ai đó ở vị trí quyền lực như một chuyên gia hay người có sức mạnh, và thế là ta nghe lời họ răm rắp. Kẻ săn mồi biết rõ điều này và sẽ khoác lên mình một danh xưng tưởng là cao sang, pha thêm chút tự tin “dã tràng”. Nếu họ khéo ăn nói, lại càng thuận lợi, bởi người nói nhanh nhẹn thường được xem là tự tin, khiến ta dễ nghe theo mà không cần kiểm chứng.
2. Đáp Đền
Khi ai đó tặng quà hay giúp đỡ mình, ta thường thấy mắc nợ và muốn đáp lại. Hare chỉ ra rằng, kẻ thái nhân cách (psychopath) thường tặng quà hay giúp đỡ chỉ để tạo “bàn đạp”. Những món quà hay ân huệ không chỉ khiến ta cảm thấy mang ơn mà còn khiến ta phân tâm, không nhận ra ý đồ thật sự của kẻ săn mồi.
3. Sự Thiện Cảm
Khi cảm thấy dễ chịu và thiện cảm với ai đó, ta có xu hướng đồng ý với lời đề nghị của họ. Sự tương đồng tạo cảm giác an toàn và khiến ta dễ dàng đối xử “ưu ái” hơn. Kẻ săn mồi sẽ tận dụng lời khen, tìm điểm chung, và chia sẻ những “chất riêng” để xây dựng mối thiện cảm. (Rader từng bị cảnh sát chặn lại sau một vụ tội phạm giết người, hắn khéo léo nhắc đến một trại hướng đạo mà cả hai đều biết, tạo vỏ bọc của một người “dễ mến”).
4. Sự Khan Hiếm
Chúng ta thường đánh giá cao những thứ mà mình nghĩ là hiếm hoi, chỉ có trong một khoảng thời gian ngắn. Những món đồ hay dịch vụ mà ta cảm thấy không dễ dàng có được, thường mang lại một sức hấp dẫn đặc biệt. Những kẻ săn mồi hiểu rõ điều này, chúng sẽ tận dụng sự khan hiếm ấy, tạo ra những cơ hội “có một không hai” để câu kéo ta, như một chiếc bẫy ngọt ngào.
5. Chứng Cứ Xã Hội
Khi không biết phải làm gì trong một tình huống, ta thường nhìn quanh để xem người khác làm thế nào, rồi từ đó quyết định. Những chỉ dẫn rõ ràng có thể khiến ta dễ dàng hợp tác, nhất là khi nó được trình bày như một “xu hướng” của số đông. Những kẻ săn mồi rất tinh ý, chúng quan sát và nhận ra khi nào chúng ta lúng túng, không chắc chắn, và thế là họ xuất hiện, đưa ra những “hướng dẫn” để dẫn dắt ta theo ý muốn của mình.
6. Cam Kết và Nhất Quán
Khi đã cam kết làm gì đó, ta thường muốn giữ lời, nhất là khi điều đó đã công khai. Ta muốn cho thấy giá trị của mình qua hành động. Kẻ săn mồi sẽ dùng cách này để lôi kéo ta từ những cam kết nhỏ rồi “leo thang” dần. Một khi đã mắc lưới, càng vào sâu, ta càng khó thoát, và cứ thế, ta hành động theo ý họ. Hare cho biết, những kẻ săn mồi tâm lý giấu kỹ “mặt tối” của mình cho đến khi ta đã ở sâu trong lưới, không còn dễ dàng buông bỏ.
Những kẻ săn mồi luôn để ý đến những “điểm yếu” của chúng ta, vì thế càng hiểu rõ mình dễ bị đánh lừa ở đâu, ta càng có khả năng tự bảo vệ khỏi các chiêu trò đen tối. Ai cũng có thể bị lừa, kể cả trong những tương tác ngắn ngủi, nên hãy dành thời gian kiểm tra xem liệu người đang thuyết phục có thực sự đáng tin và có mang lại lợi ích thật không. Đừng để ai đó “gảy đàn” mà ta không rõ họ chơi bài gì.
Nguồn: 6 Things the Most Dangerous Predators Already Know About You
Theo tamlyhoctoipham.com