Khi ai đó nhìn thẳng vào mắt bạn, phản ứng đầu tiên của bạn là cúi mắt lảng tránh hay giữ vững ánh nhìn?
Trong một bài viết trên Psychology Today, Audrey Nelson chia sẻ rằng việc duy trì giao tiếp bằng mắt liên tục trong mười giây hoặc lâu hơn có thể khiến người đối diện bối rối. Họ có thể nghĩ rằng trên mặt mình có vết bẩn, hay thậm chí cảm giác mình đang bị thử thách.
Tuy nhiên, không cần phải giao tiếp bằng mắt kéo dài mới khiến một số người cảm thấy khó chịu. Có những người tự nhiên không thích nhìn vào mắt người khác. Ví dụ, với những người mắc hội chứng tự kỷ, việc nhìn thẳng vào mắt ai đó có thể trở thành một trải nghiệm vô cùng căng thẳng.
Dù vậy, không phải ai tránh né ánh mắt cũng thuộc phổ tự kỷ. Theo một nghiên cứu khác cũng được đề cập trên Psychology Today, việc né tránh ánh mắt đôi khi có thể là một phản xạ tiến hóa mà con người học được để ứng phó với mối đe dọa. Nếu ai đó nhìn chằm chằm vào bạn và bạn cảm thấy không thoải mái, rất có thể bạn đang vô thức nhận định mình ở vị trí thấp hơn, hoặc rằng người kia đang cố tình áp đảo bạn.
Nghiên cứu mới đây, do giáo sư tâm lý học Mario Weick tại Đại học Kent dẫn dắt, đã tìm hiểu liệu cảm giác quyền lực của một người có ảnh hưởng đến cách họ phản ứng trước những biểu hiện quyền uy, chẳng hạn như việc bị nhìn chằm chằm. Kết quả của nghiên cứu này đã được công bố trên tạp chí Personality and Social Psychology Bulletin.
Trong một thí nghiệm đầy thú vị, 80 người tham gia được chia ngẫu nhiên thành ba nhóm: nhóm có cảm giác quyền lực thấp, trung lập và cao. Để kích hoạt tâm lý phù hợp, các nhà nghiên cứu yêu cầu mỗi người viết về một sự kiện trong quá khứ khi họ từng cảm thấy mình yếu thế, trung lập, hoặc đầy quyền lực, tùy thuộc vào nhóm mà họ thuộc về.
Sau đó, họ được đeo kính thực tế ảo (VR) và bước vào một thế giới ảo. Tại đây, nhiệm vụ của họ là đi vòng quanh một mục tiêu hai lần: một lần quanh một con robot, và lần kia quanh một nhân vật giống con người.
Kết quả cho thấy những người từng viết về cảm giác quyền lực cao có xu hướng tiến gần hơn tới mục tiêu đang nhìn thẳng vào họ, so với nhóm trung lập hoặc cảm thấy yếu thế. Tuy nhiên, điều này chỉ xảy ra khi mục tiêu là một nhân vật giống con người, không phải robot, vì không có sự khác biệt đáng kể nào trong cách các nhóm tiếp cận robot.
Hai mục tiêu này thể hiện hai hành vi khác nhau: một là di chuyển đầu về phía người tham gia và duy trì ánh nhìn chằm chằm, hai là đứng yên và dường như phớt lờ người tham gia. Kết quả chỉ ra rằng sự khác biệt trong cách các nhóm phản ứng chỉ xuất hiện khi mục tiêu duy trì ánh nhìn trực diện.
Theo bài báo, "Các động cơ xã hội có thể là nền tảng cho ảnh hưởng của quyền lực. Cụ thể, phản ứng khác biệt trước nhân vật giống con người có thể được kích hoạt bởi mong muốn ngầm bày tỏ mối quan hệ thứ bậc trong cùng loài."
Nói cách khác, sự khác biệt trong phản ứng của con người khi đối mặt với ánh nhìn trực diện từ một nhân vật có thể liên quan đến vị trí mà họ tự xác định trong hệ thống thứ bậc xã hội, hay địa vị mà họ tin mình đang nắm giữ.
Trong một nghiên cứu thứ hai, các nhà khoa học đã thêm nhiều biến số vào thí nghiệm. Họ tạo ra các tình huống mới, nơi mà các mục tiêu – là robot và nhân vật giống con người – đôi khi nhìn thẳng vào người tham gia, lúc lại nhìn lơ đãng hoặc quay đi. Thêm vào đó, chiều cao của các mục tiêu cũng được thay đổi.
Kết quả từ 103 sinh viên tham gia cho thấy, những người cảm thấy mục tiêu thấp hơn mình thường có xu hướng tiến lại gần hơn, ngay cả – và đặc biệt là – khi mục tiêu duy trì ánh nhìn trực diện. Điều này dường như cho thấy rằng mục tiêu thấp hơn khiến người tham gia cảm thấy ít bị đe dọa hơn, bất kể họ đang duy trì ánh nhìn thách thức hay không.
Liệu bạn có thể thay đổi phản ứng khi đối mặt với ánh nhìn thách thức của ai đó không? Câu trả lời có lẽ là không. Một nghiên cứu từ năm 2011, đăng trên tạp chí Psychological Science, đã chỉ ra rằng việc sử dụng ánh mắt để thể hiện quyền lực là một phản xạ tự động ở con người, được kế thừa từ tổ tiên tiến hóa. Đó chính là cách họ khẳng định vị trí trong hệ thống xã hội của mình.
Trong thí nghiệm, các nhà nghiên cứu yêu cầu người tham gia hoàn thành bảng khảo sát, đánh giá mức độ họ thống trị trong các tình huống xã hội. Sau đó, họ kiểm tra thời gian mà người tham gia mất để rời mắt khỏi những khuôn mặt trên màn hình hiển thị các cảm xúc khác nhau – giận dữ, vui vẻ hoặc trung tính.
Những người có xu hướng thống trị cao thường mất nhiều thời gian hơn để rời mắt khỏi những khuôn mặt giận dữ, trong khi những người có động lực tìm kiếm phần thưởng lại nhìn khuôn mặt vui vẻ lâu hơn. Điều này cho thấy, cách chúng ta phản ứng với ánh mắt của người khác phần nào đã được "lập trình" từ trước.
David Terburg, tác giả nghiên cứu, giải thích:
"Khi một người có xu hướng thống trị, điều đó xảy ra trong tích tắc. Từ góc độ tiến hóa, điều này rất dễ hiểu – nếu bạn mang động lực khẳng định quyền lực, bạn không thể có phản xạ rời mắt khỏi ánh nhìn giận dữ. Làm vậy đồng nghĩa bạn đã thua trong cuộc chiến ánh mắt."
Nguồn: https://www.businessinsider.com/how-we-respond-to-being-stared-at-is-an-evolutionary-trait-2017-6
Theo tamlyhoctoipham.com