Khi nghĩ về những miền quê, bạn có thể hình dung ra một cuộc sống hiền hòa, chậm rãi, nơi con người gắn kết, quan tâm nhau và không bị cuốn vào nhịp sống hối hả như ở thành phố. Thành phố có thể sôi động và đầy cơ hội, nhưng cũng là nơi dễ khiến người ta cảm thấy lạc lõng giữa những người xa lạ, bị áp lực và kiệt sức vì guồng quay không ngừng nghỉ. Có lẽ bạn từng mơ về một thị trấn nhỏ với những giá trị ấm áp của nó. Thế nhưng, sau vẻ ngoài bình yên ấy, cuộc sống nông thôn cũng có một góc khuất không phải ai cũng nhìn thấy.
Ở Mỹ, người dân nông thôn thường quen biết nhau và dễ dàng mỉm cười chào hỏi khi lướt qua trên đường. Nhưng cũng như nhiều cộng đồng hẻo lánh khác trên thế giới, đôi khi sự gần gũi ấy lại trở thành gánh nặng. Ở một thị trấn nhỏ, người ta có thể biết về nhau… quá nhiều. Không ít người cảm thấy như bị mắc kẹt, mong muốn có được sự riêng tư nhưng chẳng biết làm sao để thoát khỏi ánh mắt dò xét của người xung quanh.
Hãy tưởng tượng ‘Sandy’, một người mẹ đơn thân vừa sinh con nhỏ, sống ở một thị trấn thuộc bang Arkansas. Cô rơi vào trầm cảm, mỗi sáng thức dậy đều thấy kiệt quệ, không muốn bước ra khỏi giường. Mẹ của Sandy sống cùng cô nhưng chẳng hiểu được điều con gái đang trải qua. Bà chỉ khuyên cô: “Mạnh mẽ lên con, chuyện này rồi cũng qua thôi… cứ cầu nguyện là được.”
Sandy nghĩ đến việc tìm một nhà trị liệu tâm lý, nhưng phòng khám gần nhất nằm cách nhà cô hơn 30 phút lái xe. Chiếc xe của cô thì cũ kỹ, bảo hiểm y tế lại không chi trả cho dịch vụ tâm lý, mà nếu có đến được đó, cô cũng lo lắng về ánh mắt người đời. Nếu ai đó nhìn thấy cô bước vào văn phòng bác sĩ tâm lý ở trung tâm thị trấn, họ sẽ nghĩ gì? Thế là, giống như bao người khác ở vùng quê, Sandy chọn cách im lặng chịu đựng, tự mình vật lộn với những nỗi đau không ai hay biết.
Câu chuyện của Sandy không phải là cá biệt. Trên thế giới hiện nay, có khoảng 3,4 tỷ người đang sống ở các vùng nông thôn, theo ước tính của Liên Hợp Quốc. Họ phải đối mặt với những thách thức nghiêm trọng về sức khỏe tâm thần: bị kỳ thị, thiếu kiến thức về bệnh lý, không có đủ dịch vụ chăm sóc, và đặc biệt là sự thờ ơ hoặc phủ nhận của những người xung quanh.
Ảnh: Một gia đình ở Welch, West Virginia, một khu vực nông thôn chịu nhiều khó khăn vì đói nghèo. Ảnh chụp bởi Michael S. Williamson/The Washington Post/Getty Images.
Sự kỳ thị nặng nề hơn ở vùng quê
Ở các thành phố lớn, dù vẫn tồn tại định kiến về bệnh tâm lý, ít nhất người ta có thể tìm đến sự giúp đỡ mà không quá lo lắng về ánh mắt dòm ngó. Nhưng ở thị trấn nhỏ, điều này lại khác. Văn phòng bác sĩ tâm lý có thể nằm ngay cạnh ngân hàng hoặc tiệm tạp hóa, khiến những ai cần hỗ trợ phải đối diện với nỗi sợ bị bắt gặp. Không ít người lo lắng rằng dược sĩ bán thuốc kê đơn cho mình có thể là người quen, thậm chí là họ hàng, hàng xóm.
Trong quá trình nghiên cứu, tôi từng nghe nhiều người mắc bệnh tâm lý chia sẻ: “Tôi không muốn người khác nghĩ rằng tôi có vấn đề” hoặc “Chỉ có kẻ điên mới tìm đến bác sĩ tâm lý.” Những suy nghĩ này phản ánh nỗi lo sợ bị đánh giá – một nỗi lo càng lớn hơn ở những cộng đồng nhỏ, nơi sự riêng tư gần như không tồn tại.
Không có gì ngạc nhiên khi nhiều bệnh nhân ở nông thôn thường trì hoãn việc tìm kiếm sự giúp đỡ cho đến khi bệnh tình trở nên nghiêm trọng hơn. So với những người sống ở thành phố, họ thường đến gặp bác sĩ muộn hơn, với những triệu chứng nặng hơn và cần đến những phương pháp điều trị tích cực hơn. Nhưng đó là trong trường hợp họ có thể tìm được sự giúp đỡ – bởi ở nhiều vùng quê, dịch vụ sức khỏe tâm thần đơn giản là không có.
Tại Mỹ, có khoảng 120 triệu người sống ở các khu vực bị xếp vào danh sách tội phạm học "vùng thiếu chuyên gia sức khỏe tâm thần" (HPSAs). Không có đủ bác sĩ và nhà trị liệu, nhiều người dân nông thôn đành phải dựa vào các nguồn hỗ trợ khác như tổ chức tôn giáo, gia đình, bạn bè, hoặc đơn giản là cố gắng chịu đựng một mình.
Ngoài sự thiếu hụt dịch vụ, một vấn đề khác cũng nghiêm trọng không kém: sự thiếu hiểu biết về sức khỏe tâm thần trong cộng đồng nông thôn. Những quan niệm sai lầm, định kiến và lối suy nghĩ lạc hậu vẫn còn rất phổ biến. Nhiều người tin rằng:
- “Đừng mang chuyện nhà ra ngoài kể.”
- “Cứ cầu nguyện là được, không cần thuốc men gì hết.”
- “Nếu người ta biết mình bị bệnh tâm lý, họ sẽ nhìn mình bằng ánh mắt nghi ngờ.”
- “Chuyện gì xảy ra sau cánh cửa nhà mình thì nên giữ kín trong nhà.”
Chính những suy nghĩ này đã đẩy không ít người vào cảnh cô lập, khiến họ không dám mở lời và càng lún sâu vào nỗi đau của mình.
Vì sao những niềm tin này phổ biến hơn ở vùng nông thôn?
Đây là một câu hỏi đáng để suy ngẫm. Có lẽ, trình độ giáo dục, niềm tin tôn giáo hay những đặc trưng văn hóa của thị trấn nhỏ đã ảnh hưởng đến cách nhìn nhận của cộng đồng nông thôn về sức khỏe tâm thần (tất nhiên, không phải mọi cộng đồng nông thôn đều giống nhau; những yếu tố địa phương cụ thể chắc chắn cũng đóng vai trò quan trọng).
Những quan niệm này không chỉ xuất hiện ở một vài nơi mà tồn tại trên khắp thế giới, và hậu quả của chúng thì vô cùng nghiêm trọng. Theo Hiệp hội Y khoa Hoa Kỳ, khả năng tiếp cận và hiểu biết về y tế (health literacy) là yếu tố quyết định sức khỏe quan trọng hơn cả tuổi tác, thu nhập, việc làm, trình độ học vấn hay sắc tộc. Một phần lý do là vì khi thiếu kiến thức về sức khỏe, con người có xu hướng ngần ngại sử dụng thuốc theo đơn, hoặc thậm chí không hiểu rõ cách dùng thuốc một cách an toàn và hiệu quả.
Giáo dục sức khỏe tâm thần: Điều cần được ưu tiên ở nông thôn
Chính vì vậy, giáo dục cộng đồng về sức khỏe tâm thần cần được đặt lên hàng đầu, đặc biệt là ở vùng nông thôn. Những chương trình này nên được tổ chức miễn phí, tại những không gian công cộng để mọi người có thể dễ dàng tiếp cận. Các sở y tế, thư viện công cộng hay những tổ chức cung cấp dịch vụ xã hội giá rẻ đều có thể trở thành địa điểm lý tưởng để phổ biến kiến thức về sức khỏe tinh thần.
Bên cạnh đó, đào tạo chuyên sâu cho các bác sĩ tâm lý làm việc tại nông thôn cũng là một vấn đề cấp thiết. Mọi phương pháp điều trị sức khỏe tâm thần đều cần phù hợp với bối cảnh văn hóa của bệnh nhân. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia đang làm việc tại những vùng xa xôi cảm thấy họ không đủ năng lực vì thiếu sự đào tạo bài bản và thiếu cơ hội trao đổi chuyên môn với đồng nghiệp.
May mắn thay, ngày càng có nhiều giải pháp mới đang xuất hiện. Dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần từ xa (telemental healthcare), y tế từ xa (telehealth) và tâm lý học từ xa (telepsychiatry) đang phát triển mạnh mẽ, mang lại cơ hội trị liệu ngay tại nhà cho bất kỳ ai có kết nối internet ổn định. Với những nền tảng này, người dân có thể trao đổi trực tiếp với chuyên gia tâm lý qua điện thoại hoặc máy tính mà không cần rời khỏi nhà.
Ngoài ra, các nhóm hỗ trợ đồng đẳng trực tuyến (virtual peer-support groups) – nhiều nhóm trong số đó hoàn toàn miễn phí – cũng là một lựa chọn đáng cân nhắc. Dù hiệu quả của những hình thức hỗ trợ này vẫn chưa được nghiên cứu rộng rãi, chúng vẫn là giải pháp thiết thực cho những ai không có phương tiện đi lại hoặc mong muốn được giúp đỡ một cách kín đáo, không phải bước vào một phòng khám giữa thị trấn.
Những người như Sandy không đáng phải chịu đựng trong lặng lẽ. Những nỗi đau của cô không phải là “điều đáng xấu hổ” – chúng chẳng khác gì những nỗi niềm mà rất nhiều người khác cũng đang trải qua. Theo thống kê của Liên minh Quốc gia về Bệnh tâm thần Hoa Kỳ (NAMI) vào năm 2015, cứ năm người trưởng thành ở Mỹ thì có một người cần hỗ trợ về sức khỏe tinh thần mỗi năm.
Sandy xứng đáng được tiếp cận những nguồn hỗ trợ, những dịch vụ y tế và những chuyên gia có chuyên môn – giống như bao người khác ở thành phố hay vùng ngoại ô. Nhưng chừng nào chúng ta còn chưa dành đủ sự quan tâm đến vấn đề sức khỏe tâm thần ở nông thôn, thì chừng đó, những khó khăn của Sandy vẫn sẽ tiếp diễn.
Nguồn: Rural life can intensify the stigma and loneliness of mental illness | Psyche.co
Theo tamlyhoctoipham.com