NHỮNG ĐIỂM CHÍNH
- Khi quá tập trung vào việc con phải thành công, ta có thể vô tình khiến con khó thích nghi hơn với cuộc sống.
- Truyền đạt cho con rằng con được yêu thương vì chính con người con chứ không phải vì những gì con đạt được sẽ giúp con bớt áp lực hơn.
- Trẻ em cần được khuyến khích đi theo con đường riêng, theo đuổi sở thích riêng của mình.
Một trong những người bạn thân nhất của tôi thường chia sẻ rằng, cô ấy ước mình có thể làm lại vai trò làm mẹ từ đầu. Những đứa con nay đã trưởng thành của cô rất thành đạt, hai người là luật sư, và một người là giám đốc điều hành của một tập đoàn. Thế nhưng, bất chấp thành công ấy, cô vẫn tin rằng mình đã mắc sai lầm khi giám sát và đề cao quá mức thành tích học tập lẫn thể thao của con. Bản thân tôi, khi nuôi dạy đứa con duy nhất của mình, cũng từng rất nỗ lực để “làm cha mẹ đúng cách”, nhưng như nhiều người trong chúng ta đã trải qua, thật khó để thoát khỏi cái bẫy thành tích mà văn hoá xã hội đặt ra.
Chúng ta có thể xuất phát từ mong muốn tốt đẹp, nhưng vẫn vô tình gây áp lực khiến con phải đi theo con đường mà ta cho là tốt nhất cho chúng. Khi làm như vậy, ta tác động và tạo sức ép lên con nhiều hơn ta tưởng, tất cả chỉ vì mong muốn trở thành một người cha, người mẹ tận tâm và luôn đồng hành.
Khi Jennifer Breheny Wallace thực hiện nghiên cứu cho cuốn sách tội phạm học Never Enough: When Achievement Culture Becomes Toxic and What We Can Do About It (tạm dịch: Không Bao Giờ Là Đủ: Khi Văn Hoá Thành Tích Trở Nên Độc Hại và Ta Có Thể Làm Gì), cô đã hỏi 6.500 phụ huynh phản ứng của họ với câu nói: “Tôi ước gì tuổi thơ ngày nay bớt căng thẳng hơn đối với con tôi.” Có đến 87% phụ huynh đồng ý hoặc hoàn toàn đồng ý.
Nhiều cha mẹ bắt đầu đặt kỳ vọng cho con mình ngay từ khi còn trong bụng mẹ. Khi thấy thai nhi cử động mạnh, họ đoán rằng con mình sau này sẽ là một vận động viên cừ khôi. Hoặc khi cảm nhận những chuyển động trong bụng lúc đang nghe nhạc, người mẹ có thể hình dung con sẽ là một nghệ sĩ piano tài ba. Phụ huynh luôn hy vọng con sẽ phát huy được năng khiếu, hoặc thành công ở một lĩnh vực nào đó. Nhưng những kỳ vọng quá lớn ấy có thể khiến cả cha mẹ lẫn con trẻ đều lo lắng và căng thẳng tột độ.
“Văn hoá thành tích trở nên độc hại khi ta gắn toàn bộ giá trị bản thân và ý nghĩa cuộc đời mình vào những gì ta đạt được,” Wallace giải thích. “Khi bạn phải đạt được điều gì đó thì mới cảm thấy mình có giá trị.” Cha mẹ có thể rơi vào rắc rối, và rồi nuôi lớn những đứa trẻ mất phương hướng, khi họ cứ ép con đi theo những lối mòn mà con không hề mong muốn. Khát khao nuôi dạy những “ngôi sao nhí” đôi khi lại phản tác dụng.
Ngay từ khi còn nhỏ, chẳng hạn khi bắt đầu đi học, trẻ đã có thể cảm thấy sức ép dữ dội: phải vào nhóm đọc nhanh nhất, phải ghi bàn trong trận bóng, hay phải xuất sắc trong hàng loạt lĩnh vực khác từ lớp học đến sân khấu và sân thể thao. Nhiều nghiên cứu đã ghi nhận rõ ràng rằng tình trạng lo âu, trầm cảm ở tuổi vị thành niên và việc sử dụng rượu bia, ma tuý ngày càng phổ biến đều là hệ quả tiêu cực của việc chạy đua thành tích quá mức.
Bạn có thể nghĩ rằng sự đảm bảo về tội phạm kinh tế, có mái nhà che mưa nắng, có cơm ăn áo mặc, và một thu nhập trung lưu trở lên, sẽ giúp trẻ miễn nhiễm với những tác hại của áp lực thành tích. Nhưng các nghiên cứu của Suniyar Luthar, cố giáo sư tâm lý học tại Đại học Columbia và là một nhà nghiên cứu về khả năng phục hồi, lại chỉ ra điều ngược lại.
“Những gì chúng tôi phát hiện là: trẻ em sống trong các cộng đồng có thành tích cao và điều kiện khá giả lại có tỷ lệ sử dụng chất kích thích cao hơn trẻ ở các khu vực nội thành. Mức độ lo âu và trầm cảm ở nhóm này cũng ngang bằng, thậm chí còn cao hơn,” Luthar chia sẻ.
Một nghiên cứu do bà chủ trì cho thấy rằng, tỷ lệ lạm dụng chất kích thích ở những thanh niên xuất thân từ tầng lớp trung lưu khá giả vẫn ở mức cao khi họ bước vào giai đoạn đầu của tuổi trưởng thành.
Không chỉ cha mẹ, mà cả thầy cô, bạn bè, đặc biệt trong bối cảnh mạng xã hội khiến việc so sánh trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết, cũng đều góp phần thúc ép trẻ phải không ngừng cố gắng. Tuy nhiên, với một vài thay đổi trong tư duy và cách tiếp cận, cha mẹ hoàn toàn có thể giúp giảm bớt áp lực mà con trẻ đang mang trên vai, để các em có cơ hội hiểu rõ chính mình và khám phá những sở thích độc đáo của riêng mình.
Image: Unnamed/Pixabay
Thoát khỏi cái bẫy thành tích
Không phải đứa trẻ nào cũng có thể học tại một trường đại học danh giá, trở thành người nổi tiếng, hay sáng tạo ra một ứng dụng hay sản phẩm đình đám tiếp theo. Khi bạn biết tiết chế những kỳ vọng quá cao, bạn đang tạo nên một môi trường nhẹ nhàng hơn, nơi con có thể lớn lên mà không phải chịu áp lực thành công một cách không cần thiết.
Dù con bạn đang ở độ tuổi nào, thì bây giờ cũng là thời điểm thích hợp để nhìn lại và điều chỉnh cách nuôi dạy con. Dưới đây là một vài cách đơn giản để bắt đầu:
Hãy dồn tâm sức vào việc ủng hộ những mối quan tâm và ước muốn của chính con bạn, thay vì theo đuổi những điều bạn từng mơ cho chính mình, hay những giấc mộng bạn áp đặt lên con.
Hãy thật lòng vui mừng trước những thành tựu của con, dù chúng khác xa với mong đợi hay trải nghiệm của bạn. Và hãy nhẹ nhàng đón nhận cả những thiếu sót khi chúng xuất hiện.
Hãy nhấn mạnh vào những phẩm chất tốt đẹp của con, sự hào hứng, ấm áp, đáng tin cậy và biết quan tâm đến người khác. Nói cách khác, hãy tôn vinh chính con người của con, thay vì chỉ nhìn vào “chiến tích” hay những thành công cụ thể.
Cùng con tham gia những hoạt động vui vẻ trong gia đình, những chuyến đi chơi mà điều duy nhất quan trọng chỉ là tận hưởng niềm vui bên nhau.
Chia sẻ với con những giá trị sống mà bạn và gia đình trân trọng, và đặt việc sống đúng với những giá trị ấy lên hàng đầu. Nếu sự theo đuổi thành tích bắt đầu lấn át hay làm phai nhạt những giá trị cốt lõi này, đã đến lúc bạn nên chậm lại và điều chỉnh hướng đi. (Dĩ nhiên nói thì dễ hơn làm, nhưng chính cách bạn sống, chứ không phải những điều bạn nói, mới là điều con ghi nhớ trong lòng.)
Hãy dành thời gian bên con một cách không gượng ép, không vì mục tiêu gì cả. Ví dụ, cùng nhau tản bộ khi một ngày kết thúc, hay trò chuyện trong những bữa cơm gia đình, hãy thực sự lắng nghe để hiểu con thích gì, đang gặp khó khăn ở đâu, và con đang cảm thấy ra sao.
Chuyển hướng tập trung
Thử thách lớn nhất chính là học cách nhìn con như một cá thể độc lập, tách biệt khỏi bạn, với những ý tưởng và mong muốn riêng.
Giáo sư tâm lý học kiêm tác giả Alison Gopnik đã viết trong cuốn Người Làm Vườn và Người Thợ Mộc rằng: việc chăm sóc trẻ em “không nên nhắm đến việc nhào nặn một đứa trẻ trở thành một kiểu người trưởng thành cụ thể nào đó… Trẻ em vốn dĩ bừa bộn, hỗn độn, không theo khuôn mẫu,” và chúng khác với cha mẹ cũng như những đứa trẻ khác.
Chúng cũng cần cảm nhận được rằng mình có giá trị, rằng sự hiện diện của mình là quan trọng, không phải vì những thành tích đạt được. Điều này vô cùng quan trọng đối với sức khỏe tâm thần và hạnh phúc lâu dài của các em. Wallace gợi ý rằng hãy làm theo lời khuyên của Luthar: “Giảm bớt chỉ trích. Đặt tình thương lên hàng đầu.”
Đó chính là một con đường vững chắc để thoát khỏi nền văn hoá thành tích ngột ngạt mà ta đang sống trong đó và là cách để ta nuôi dạy con một cách đúng đắn, đầy yêu thương.
Tác giả: Susan Newman Ph.D.
References
Related Posts: "Raising 'Star' Children: The Pressure May Be Too Great and "Have You Mastered the Tricky Art of Parental Pressure?"
Perfas, Samantha Laine. (2024) “How achievement pressure is crushing kids and what to do about it.” Harvard Gazette
Wallace, Jennifer Breheny. (2023). Never Enough: When Achievement Culture Becomes Toxic-and What We Can Do About It. New York: Portfolio
Aubrey, Allison & Greenhalgh, Jane. (2018). “The Perils Of Pushing Kids Too Hard, And How Parents Can Learn To Back Off.” NPR.org June 11.
Luthar SS, Small PJ, Ciciolla L. (2018). “Adolescents from upper middle class communities: Substance misuse and addiction across early adulthood.” Dev Psychopathol.Feb;30(1):315-335. doi: 10.1017/S0954579417000645. Epub 2017 May 31. Erratum in: Dev Psychopathol. 2018 May;30(2):715-716. doi: 10.1017/S0954579417001043. PMID: 28558858.
Gopnik, Alison. 2017. The Gardener and the Carpenter: What the New Science of Child Development Tells Us About the Relationship Between Parents and Children New York: Picador
Nguồn: How Parents Can Avoid the Achievement Trap | Psychology Today
Theo tamlyhoctoipham.com