Hầu hết chúng ta đều ước ao có được trí nhớ tốt hơn.
Giá như đừng quên khi đến cửa hàng, định là phải mua ba thứ thì lại chỉ nhớ ra có hai. Leo lên cầu thang rồi lại không nhớ ra là định lên để làm gì. Giá như chúng ta có thể đọc và nhớ được hết thông tin một cách dễ dàng thay vì các thứ cứ nhanh chóng biến mất khỏi tâm trí của chúng ta.
Có khá nhiều cách tăng cường trí nhớ đã được thử nghiệm và cho kết quả đáng tin cậy. Một vài trong số đó đã được áp dụng nhiều thập niên - chẳng hạn gắn các sự kiện cần nhớ với những địa điểm có liên quan.
Vậy các nhà khoa học vẫn đang tiếp tục tìm kiếm điều gì? Sẽ cần có thêm nhiều nghiên cứu nữa trước khi chúng ta có thể vững tâm về các cách tốt nhất để áp dụng, song nghiên cứu mới nhất đã chỉ ra một số kỹ thuật mà có lẽ ta sẽ gặp nhiều trong tương lai chăng?
1) Đi giật lùi
Chúng ta luôn cho rằng thời gian và không gian là những thứ rất khác nhau, nhưng ngay trong cách chúng ta nói chuyện cũng có sự giao thoa giữa hai thứ này, thậm chí còn ở mức nhiều hơn ta tưởng.
Chúng ta để những chuyện đã qua lại "phía sau". Chúng ta "hướng tới" kỳ nghỉ cuối tuần.
Cách thức chính xác tùy thuộc vào từng nền văn hóa, nhưng ở phương Tây hầu hết mọi người cho rằng tương lai là khoảng không gian trải ra trước mặt, còn quá khứ là ở sau lưng.
Các nhà nghiên cứu tại Đại học Roehampton, Anh, quyết định khai thác mối liên hệ giữa không gian và thời gian trong tâm trí của chúng ta để tìm ra cách hỗ trợ trí óc con người ghi nhớ tốt hơn các sự kiện.
Họ cho mọi người xem một danh sách tội phạm học các từ vựng, một bộ ảnh hoặc một video tội phạm nói về một chiếc túi xách nữ bị đánh cắp. Sau đó mọi người được hướng dẫn bước lên trước hoặc đi giật lùi 10m trong căn phòng có trang bị máy đếm nhịp. Kết quả là sau đó, được kiểm tra trí nhớ về video, các từ vựng và hình ảnh, thì những người đi giật lùi nhớ được nhiều hơn những người đi tiến.
Điều đó cho thấy dường như việc đi lùi trong không gian khuyến khích tâm trí người ta cũng quay ngược lại thời gian và kết quả là những người đó dễ dàng gợi lại ký ức dễ dàng hơn.
Phương pháp này thậm chí có tác dụng ngay cả khi những người này chỉ tưởng tượng rằng họ đang đi lùi mà thôi.
Nghiên cứu được thực hiện năm 2018 này phù hợp với một nghiên cứu được thực hiện trên chuột vào năm 2006. Khi chuột di chuyển quanh một mê cung, các tế bào thần kinh được gọi là tế bào vị trí được kích hoạt tại từng địa điểm.
Các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng khi những con chuột tạm dừng trong mê cung, các tế bào thần kinh sẽ liên kết từng vị trí mà chúng đã nhận biết dọc theo tuyến đường và được tái hiện theo thứ tự ngược lại. Vì vậy việc đi lùi trong tâm trí giúp chuột nhớ đúng lộ trình đã đi.
Có nhiều cách đáng tin cậy đã được thử nghiệm để cải thiện trí nhớ - và khoa học cũng đang phát hiện ra những cách khác nữa
Và giờ đây, một nghiên cứu mới đã chỉ ra rằng khi con người chúng ta nhớ về một sự kiện trong quá khứ, chúng ta sẽ tái hiện trải nghiệm trong tâm trí của chúng ta theo trật tự ngược dòng thời gian.
Ban đầu khi nhìn thấy một đối tượng, chúng ta chú ý đến các hình dạng và màu sắc trước rồi sau đó mới nhận ra đó là cái gì. Khi chúng ta cố gắng nhớ về một đối tượng, nó sẽ xảy ra theo hướng ngược lại: chúng ta nhớ chủ thể là gì trước và sau đó, nếu may mắn thì sẽ nhớ đến các chi tiết.
2) Thể hiện bằng hình ảnh
Trí óc sẽ hoạt động ra sao khi bạn vẽ ra danh sách các thứ cần mua thay vì viết tên các món?
Năm 2018, một nhóm người trẻ tuổi và người lớn tuổi đã được cung cấp một danh sách các từ để luyện tập trí nhớ. Một nửa được yêu cầu thực hiện vẽ hình ảnh cho mỗi từ cần nhớ, trong khi nửa còn lại được hướng dẫn viết ra các từ cần nhớ. Sau đó mọi người đã được kiểm tra để xem họ có thể nhớ được bao nhiêu từ.
Dù có một số từ rất khó vẽ, chẳng hạn như "chất đồng vị", nhưng việc vẽ đã tạo ra sự khác biệt đến nỗi người già trở nên nhớ tốt tương đương với những người trẻ.
Vẽ thậm chí đã tạo ra một sự khác biệt đáng kể ở những người mắc chứng mất trí nhớ.
Khi chúng ta vẽ một thứ gì đó, chúng ta buộc phải chú ý chi tiết hơn và chính việc xử lý kỹ lưỡng này khiến chúng ta nhớ lâu hơn.
Thậm chí việc viết danh sách các thứ cũng có tác dụng ít nhiều. Đó là lý do tại sao khi bạn đến cửa hàng và nhận ra bạn đã để quên danh sách mua sắm ở nhà, bạn vẫn có thể nhớ được nhiều mặt hàng hơn nếu như trước đó bạn lên danh sách các món cần mua. Vẽ ra hình ảnh sẽ còn tiến thêm một bước cao hơn trong việc ghi nhớ.
Nếu bạn nằm trong số những người giỏi trong trò chơi đoán chữ Pictionary và nghĩ rằng kỹ thuật này có thể có tác dụng tích cực cho mình, thì bạn sẽ bị thất vọng. Chất lượng hình ảnh được vẽ ra không làm nên sự khác biệt trong việc giúp bạn ghi nhớ.
3) Tập luyện, nhưng phải chọn đúng thời điểm
Đã có thời gian người ta tin rằng tập thể dục thể thao, chẳng hạn như chạy bộ, có thể cải thiện trí nhớ của bạn.
Luyện tập thường xuyên chỉ đem lại hiệu quả chung chung ở mức khiêm tốn, nhưng khi bạn muốn học cụ thể một thứ gì đó, thì việc gắng sức tập trụng một lần dường như khá tác dụng, ít ra là trong thời gian ngắn hạn.
Dù để quên danh sách mua sắm ở nhà, nhưng việc bạn đã viết ra danh sách đó sẽ giúp bạn có thể nhớ được nhiều món hàng cần mua hơn
Nhưng nghiên cứu cũng nói rằng nếu chúng ta áp dụng đúng thời điểm thì trí nhớ còn có thể được tăng cường tốt hơn nữa. Những người ôn luyện trong 35 phút vào lúc bốn tiếng đồng hồ sau khi học danh sách các hình ảnh ghép cặp với các địa điểm, thì nhớ tốt hơn so với những người ôn luyện lại ngay lập tức.
Trong tương lai, các nhà nghiên cứu sẽ tìm cách xác định được thời gian thích hợp nhất để luyện trí nhớ, mà thời điểm này rất có thể sẽ khác nhau tuỳ vào thứ mà bạn cần ghi nhớ là gì.
4) Không làm gì
Khi những người bị mất trí nhớ do đột quỵ được đưa cho một danh sách gồm 15 từ để ghi nhớ và sau đó họ lại được giao một nhiệm vụ khác, thì 10 phút sau, họ chỉ có thể nhớ được 14% danh sách các từ ban đầu. Nhưng nếu họ không phải làm nhiệm vụ gì cả, chỉ ngồi 15 phút trong một căn phòng tối, điểm số ghi nhớ của họ tăng lên mức ấn tượng, 49%.
Kỹ thuật tương tự đã được sử dụng trong các nghiên cứu khác nhau của Michaela Dewar từ Đại học Herriot Watt.
Bà nhận thấy rằng ở những người khỏe mạnh, một khoảng thời gian ngắn nghỉ ngơi ngay sau khi học thậm chí còn tạo ra sự khác biệt đối với những gì họ có thể nhớ được trong cả tuần sau đó.
Đến đây bạn có thể thắc mắc, làm thế nào mà chúng ta biết chắc rằng những người đó thực sự đã không dành 10 phút trong phòng tối để ôn đi ôn lại những từ đó cho khỏi bị quên đi.
Để tránh tình trạng này, Dewar đã khéo léo để họ học ghi nhớ các từ khó phát âm bằng tiếng tội phạm nước ngoài mà họ có lẽ là không thể tự mình phát âm lại được.
Những nghiên cứu này cho chúng ta thấy các ký ức mới hình thành mong manh ra sao, mong manh tới mức thậm chí chỉ cần có một khoảng ngưng ngắn cũng tạo tác động to lớn trong việc khiến chúng biến mất khỏi đầu hoặc đọng lại trong tâm trí ta.
5) Chợp mắt một giấc ngắn
Nếu việc đi giật lùi, vẽ, tập thể thao hoặc thậm chí tạm nghỉ ngơi nghe có vẻ như vẫn phải làm việc chăm chỉ, thì chợp mắt một giấc ngắn sẽ có tác dụng như thế nào?
Giấc ngủ được cho là sẽ giúp củng cố trí nhớ bằng cách tái hiện hoặc phát lại thông tin mà chúng ta mới được học, và việc ngủ không nhất thiết phải diễn ra vào ban đêm.
Các nhà nghiên cứu ở Đức phát hiện ra rằng những người tham gia ghi nhớ các cặp từ có thể nhớ lại nhiều hơn nếu họ được ngủ một giấc 90 phút sau khi xem phim.
Hoạt động thể chất, ví dụ như chạy, được chứng minh là giúp tăng cường trí nhớ
Song một nghiên cứu mới đây cho thấy thủ thuật này phát huy tác dụng cao nhất ở những người có thói quen chợp mắt vào buổi xế trưa.
Điều này khiến Elizabeth McDevitt và nhóm của bà tại Đại học California Riverside tự hỏi liệu có thể tập thói quen ngủ trưa cho mọi người hay không? Trong bốn tuần, những người không có thói quen ngủ trưa đã ngủ vào ban ngày vào những lúc có thể.
Thật không may cho những người này, những giấc ngủ ngắn không giúp tăng cường trí nhớ của họ. Vì vậy, có thể cần một thời gian tập luyện dài hơn. Mà có lẽ với một số người, chỉ cần đi lùi, vẽ ra những thứ cần ghi nhớ, chạy bộ hoặc đơn giản là không làm gì cả thì trí nhớ đã được cải thiện rồi.
Bài tiếng Anh đã đăng trên BBC Future.
Theo tamlyhoctoipham.com