Sử dụng cử chỉ để suy nghĩ và giao tiếp hiệu quả hơn

Bạn có bao giờ để ý rằng mình thường hay cử động tay khi trò chuyện? Và có lẽ bạn cũng thấy nhiều người khác làm điều tương tự. Càng hào hứng với câu chuyện, bạn càng có xu hướng vung tay nhiều hơn – những cử chỉ đó chính là gesture. Ai cũng sử dụng cử chỉ khi giao tiếp, dù mức độ nhiều hay ít. Thậm chí có người tin rằng họ không thể nói chuyện nếu không cử động tay. Phần lớn chúng ta ngầm hiểu rằng tay và miệng phối hợp với nhau để truyền đạt thông tin, nhưng lại ít khi chú ý đến tầm quan trọng thực sự của cử chỉ.

Lần đầu tiên tôi nhận ra mình đã bỏ qua khía cạnh này là khi xem đi xem lại một đoạn video tội phạm cũ. Trong video, những đứa trẻ đang cố giải thích rằng số quân cờ trên một hàng sẽ thay đổi khi ta giãn khoảng cách giữa chúng (mặc dù thực tế không phải vậy, nhưng các em chưa nhận ra điều đó). Tôi đã chiếu video này suốt nhiều năm cho lớp tâm lý học phát triển của mình, nhưng rồi một ngày, tôi chợt nhận ra một điều: tất cả bọn trẻ đều dùng tay để minh họa khi nói. Và khi tôi tập trung quan sát, tôi phát hiện ra một điều bất ngờ – đôi tay của các em đôi khi lại diễn tả một ý tưởng đúng, trong khi lời nói của các em thì lại sai!

Chính khoảnh khắc đó đã thay đổi hướng nghiên cứu của tôi. Tôi bắt đầu thấy cử chỉ ở khắp mọi nơi, ngay cả ở những tình huống không ai ngờ tới. Ví dụ, ngay cả những người khiếm thị bẩm sinh – những người chưa từng thấy ai làm cử chỉ – cũng tự nhiên vung tay khi trò chuyện. Tôi nhận ra rằng cử chỉ không đơn thuần là một hành động vô thức. Những cử động của bàn tay không chỉ phản ánh suy nghĩ, mà còn có thể thay đổi cả cách chúng ta tư duy – không chỉ với chính mình mà còn với những người xung quanh. Nếu vậy, tại sao ta không tận dụng nó như một công cụ hữu ích?

Dùng cử chỉ để ghi nhớ tốt hơn

Cử chỉ có thể giúp chúng ta củng cố trí nhớ. Nếu bạn dùng tay minh họa khi mô tả một cảnh tượng, bạn sẽ nhớ cảnh đó rõ hơn so với khi chỉ nói bằng lời.

Trong một nghiên cứu mà tôi đồng tác giả, chúng tôi yêu cầu người tham gia mô tả và ghi nhớ một loạt tình huống kỳ lạ, chẳng hạn như: một con gà trượt về phía cảnh sát, một con bồ câu bay vào xe cút kít, một vận động viên cúi xuống chạm ngón chân. Kết quả cho thấy, dù người tham gia có tự nhiên sử dụng cử chỉ khi mô tả (ví dụ, chụm tay thành hình mỏ gà) hay được hướng dẫn làm như vậy, họ đều nhớ các tình huống đó tốt hơn so với khi chỉ nói mà không cử chỉ.

Chúng tôi vẫn chưa biết chính xác nguyên nhân của hiện tượng này, nhưng có thể là vì khi bạn diễn đạt một điều gì đó bằng cả lời nói lẫn cử chỉ, bạn đang lưu giữ ký ức đó không chỉ trong lời nói mà còn trong chính đôi tay mình.

Thậm chí, hiệu ứng này cũng xảy ra với những tình huống quen thuộc hơn trong cuộc sống, chẳng hạn như một người đàn ông thổi còi, ai đó cán phẳng miếng đất sét hoặc một cây bút lăn trên mặt bàn. Bạn hoàn toàn có thể áp dụng điều này vào thực tế. Giả sử bạn cần nhớ một danh sách tội phạm học mua sắm, hãy thử đọc to danh sách tội phạm học và tạo cử chỉ minh họa cho từng món đồ. Nếu bạn giống như những người tham gia trong nghiên cứu của chúng tôi, bạn sẽ ghi nhớ tốt hơn khi có cử chỉ so với khi chỉ đọc suông.

Dùng cử chỉ để tư duy sâu hơn

Cử chỉ không chỉ hỗ trợ trí nhớ mà còn giúp chúng ta suy nghĩ rõ ràng hơn. Khi bạn giơ tay lên và diễn đạt suy nghĩ ra không gian xung quanh, bạn đang biến tư duy của mình thành thứ có thể quan sát được.

Một ví dụ điển hình đến từ nghiên cứu về cách trẻ em lý giải các vấn đề đạo đức, chẳng hạn như: trộm cắp hay gian lận – điều gì tệ hơn? Chúng tôi yêu cầu một nhóm trẻ sử dụng cử chỉ trong khi lập luận về vấn đề này. Khi nói, các em vô thức đặt tay ở những vị trí khác nhau, như thể đang sắp xếp các quan điểm đối lập vào không gian. Điều đáng chú ý là những đứa trẻ này bắt đầu xem xét nhiều góc nhìn khác nhau, và tư duy đạo đức của các em trở nên phức tạp hơn – không chỉ trong khoảnh khắc đó mà còn kéo dài đến những cuộc thảo luận sau này. Ngược lại, những em được yêu cầu không dùng cử chỉ lại ít có xu hướng thay đổi quan điểm của mình.

Những phát hiện này cho thấy, khi chúng ta sử dụng cử chỉ để “đặt” suy nghĩ của mình ra ngoài, ta không chỉ sắp xếp lại ý tưởng mà còn có thể mở rộng và làm sâu sắc thêm cách tư duy của mình.

Nghiên cứu khác của chúng tôi cũng cho thấy lợi ích này trong học toán. Khi trẻ em giải toán, nhóm được hướng dẫn vừa nhắc lại lời giải thích vừa thực hiện cử chỉ minh họa đạt tiến bộ vượt bậc so với nhóm chỉ đọc lời giải thích mà không cử động tay. Lý do là vì khi cử chỉ xuất hiện, các em bắt đầu tích hợp chính những ý tưởng đó vào cách giải bài toán của mình.

Tất cả những nghiên cứu này chỉ ra rằng, nếu bạn gặp khó khăn khi suy nghĩ về điều gì đó, cách tốt nhất có thể là nói to lên và để tay mình tự do cử động. Điều này hiệu quả nhất khi bạn có người trò chuyện cùng, nhưng ngay cả khi bạn chỉ nói với chính mình, cử chỉ vẫn có thể giúp bạn tìm ra những ý tưởng mới. Biết đâu đấy, những câu trả lời bạn đang tìm kiếm lại nằm ngay trong chính đôi tay của mình.

Dùng cử chỉ để giao tiếp hiệu quả hơn

Những cử chỉ của chính bạn không chỉ giúp bạn thể hiện bản thân tốt hơn mà còn giúp người khác dễ dàng nắm bắt thông điệp bạn truyền tải. Khi bạn chỉ tay vào từng gạch đầu dòng trong một bài thuyết trình, khán giả sẽ theo dõi nội dung dễ dàng hơn so với khi bạn chỉ nói mà không có cử chỉ hỗ trợ. Nhưng cử chỉ không chỉ đơn thuần là hướng sự chú ý – chúng còn giúp người nghe cảm nhận và tiếp thu nội dung tốt hơn.

Một phân tích tổng hợp từ 38 nghiên cứu, với hơn 2.000 người tham gia, đã khẳng định rằng cử chỉ giúp tăng cường khả năng hiểu của người nghe, đặc biệt khi chúng bổ sung thêm thông tin cụ thể (chẳng hạn như chuyển động) mà lời nói không thể diễn đạt hết. Việc nhìn thấy cử chỉ không chỉ giúp người nghe hướng ánh mắt đúng chỗ – mà còn giúp họ hiểu được mối liên hệ giữa thông tin đó với những gì bạn đang nói. Điều này có thể mang lại lợi ích thiết thực trong cuộc sống. Chẳng hạn, một nghiên cứu do Trường Kinh doanh Emlyon (Pháp) thực hiện đã phát hiện rằng các doanh nhân thu hút được nhiều khoản đầu tư hơn khi họ sử dụng cử chỉ trong bài thuyết trình kêu gọi vốn.

Cử chỉ là điều tự nhiên, đặc biệt khi bạn đang cố gắng giải thích điều gì đó. Nhưng nếu bạn nhận ra mình ít sử dụng cử chỉ và muốn hỗ trợ người nghe nhiều hơn, hãy cứ giơ tay lên. Đôi tay bạn sẽ tự nhiên chuyển động đồng bộ với nhịp điệu và nội dung lời nói – nhấn mạnh, làm rõ hoặc bổ sung ý nghĩa cho thông điệp bạn muốn truyền tải.

Quan sát cử chỉ của người khác để trở thành người dạy và người lắng nghe tốt hơn

Cử chỉ của bạn tiết lộ suy nghĩ của bạn, vì vậy không có gì lạ khi cử chỉ của người khác cũng hé lộ suy nghĩ của họ. Điều đó có nghĩa là bạn có thể đọc được suy nghĩ của người khác thông qua cử chỉ và điều chỉnh phản hồi của mình sao cho phù hợp. Một bối cảnh mà điều này đặc biệt quan trọng là trong việc hỗ trợ sự phát triển ngôn ngữ của trẻ.

Hãy tưởng tượng bạn có một bé 12 tháng tuổi, hiện chỉ có thể nói từng từ đơn lẻ. Bình thường, khi bé chỉ vào chiếc mũ của bạn, bé sẽ nói “mũ”. Nhưng lần này, bé lại chỉ vào mũ và nói “mẹ”. Bé không nhầm lẫn bạn với một cái mũ – mà đang cố gắng nói rằng chiếc mũ đó là của mẹ. Nếu ghép lời nói và cử chỉ lại với nhau, bé đang tạo ra một câu ngắn “mẹ mũ” vào thời điểm bé vẫn chưa thể ghép hai từ lại thành câu hoàn chỉnh. Ba tháng sau, bé sẽ bắt đầu nói được những câu hai từ – một cột mốc ngôn ngữ có thể được dự đoán trước từ chính những cử chỉ mà bé từng thể hiện.

Quan trọng hơn, bạn có thể hỗ trợ sự phát triển ngôn ngữ của con bằng cách để ý đến những tổ hợp cử chỉ và lời nói này, sau đó “dịch” chúng thành lời hoàn chỉnh. Chẳng hạn, bạn có thể đáp lại bé bằng câu: “Đúng rồi, đó là mũ của mẹ.” Đây chính là một thời điểm vàng trong quá trình học ngôn ngữ của trẻ – khoảnh khắc mà sự phản hồi từ bạn có thể mang lại tác động lớn nhất. Nhưng bạn chỉ có thể tận dụng cơ hội này nếu chú ý đến cử chỉ của con.

Tôi từng đề cập rằng trẻ nhỏ có thể thể hiện sự hiểu biết của mình thông qua cử chỉ, ngay cả khi các em chưa thể diễn đạt điều đó bằng lời nói. Nhưng hiện tượng này không chỉ xảy ra với trẻ em. Hãy lấy một ví dụ ở người lớn: một sinh viên đang cố gắng hiểu về đồng phân lập thể trong hóa hữu cơ. Khi được yêu cầu giải thích một bài toán về đồng phân, sinh viên này đưa ra một lời giải thích bằng lời nói nhưng lại bỏ qua yếu tố quan trọng nhất của vấn đề – sự xoay của phân tử. Tuy nhiên, anh ta vẫn vô thức tạo ra một cử chỉ xoay tròn khi đang nói. Điều này cho thấy, trong tiềm thức, anh ta biết rằng sự xoay đóng vai trò quan trọng, nhưng chưa thể diễn đạt bằng lời.

Một giáo viên tinh ý sẽ nhận ra dấu hiệu này và chọn đúng thời điểm để giảng giải về sự xoay của phân tử. Nhưng ngay cả chính sinh viên đó, nếu chú ý đến cử chỉ của mình, có thể tự nhận ra ý tưởng này trong chính đôi tay mình và sau đó áp dụng nó vào bài toán. Như vậy, không chỉ giúp người khác bằng cách quan sát cử chỉ của họ, bạn còn có thể hiểu rõ hơn về suy nghĩ của chính mình thông qua những cử động tay.

Cử chỉ hé lộ nhiều điều hơn bạn nghĩ

Cử chỉ của người khác có thể tiết lộ nhiều thông tin quan trọng. Chẳng hạn, các bác sĩ tâm lý thường quan sát cử chỉ của bệnh nhân để thấu hiểu những suy nghĩ ẩn giấu. Một người có thể nói rằng cuộc hôn nhân của họ rất bền vững, nhưng đồng thời, hai tay họ lại bất giác tách rời nhau đột ngột, như thể mô phỏng một vụ nổ. Cử chỉ này có thể phản ánh một sự thật sâu xa hơn mà lời nói không thể hiện ra được.

Những hiểu biết ẩn giấu từ cử chỉ không chỉ hữu ích trong môi trường trị liệu, mà còn có thể áp dụng trong những cuộc trò chuyện thân mật, trong giảng dạy hay thậm chí là trong các giao dịch kinh doanh. Khi cử chỉ tiết lộ những suy nghĩ thực sự của ai đó, có lẽ bạn sẽ muốn khuyến khích mọi người sử dụng cử chỉ nhiều hơn. Nhưng làm sao để làm được điều đó?

Nếu bạn đang trong một lớp học, bạn có thể yêu cầu học sinh sử dụng cử chỉ khi diễn đạt – và tôi đã tận mắt chứng kiến rằng phương pháp này thực sự hiệu quả! Tuy nhiên, trong một cuộc trò chuyện bình thường hay một cuộc họp kinh doanh, bạn có thể không muốn yêu cầu người khác làm vậy một cách trực tiếp.

Nhưng có một cách rất đơn giản để khuyến khích cử chỉ: hãy làm gương trước. Khi bạn cử động tay khi nói chuyện, những người xung quanh có xu hướng bắt chước và bắt đầu làm điều tương tự. Và khi mọi người sử dụng cử chỉ nhiều hơn, họ sẽ hiểu nhau tốt hơn – không chỉ bằng lời nói, mà còn qua những chuyển động vô hình nhưng đầy ý nghĩa của đôi tay.

Đừng quên dùng cử chỉ khi họp trực tuyến

Bạn vẫn luôn dùng tay khi nói chuyện. Vậy tại sao không tận dụng điều đó? Hãy nhớ rằng, cử chỉ có thể giúp bạn ghi nhớ tốt hơn, làm cho những cuộc trò chuyện trở nên sâu sắc hơn, giúp con bạn giải một bài toán hay đạt được bước tiến mới trong ngôn ngữ. Thậm chí, cử chỉ còn giúp bạn trình bày tự tin hơn – và có lẽ, hiểu rõ hơn về chính mình.

Nhưng có vẻ như đây là một thời điểm kỳ lạ để nhắc đến lợi ích của cử chỉ. Ngày nay, chúng ta dành ít thời gian hơn để trò chuyện trực tiếp và nhiều thời gian hơn với chiếc điện thoại trên tay. Mà khi đang cầm điện thoại, thật khó để có thể cử động tay thoải mái.

Gọi video là một lựa chọn tốt hơn so với gọi thoại khi muốn sử dụng cử chỉ, nhưng điều quan trọng là bạn phải đảm bảo tay mình xuất hiện trên màn hình. Hãy dựng thiết bị lên và đứng lùi lại một chút để bàn tay bạn có thể nhìn thấy rõ trong khung hình (lý tưởng nhất là giữ cử chỉ ở tầm cao, gần khuôn mặt).

Tiếc rằng hầu hết mọi người không nghĩ đến đôi tay của mình khi nói chuyện, đặc biệt là khi gọi video. Nhưng bây giờ, khi bạn đã hiểu bàn tay có sức mạnh thế nào, có lẽ bạn sẽ điều chỉnh cách trò chuyện trực tuyến của mình – và biết đâu, bạn sẽ dành nhiều thời gian hơn cho những cuộc gặp gỡ trực tiếp, nơi cử chỉ có thể thực sự phát huy sức mạnh kết nối. 

Nguồn: Expert tips on using gestures to think and talk more effectively | psyche.co

Theo tamlyhoctoipham.com