Khi xét xem ai đó có xứng đáng bị trừng phạt hay không, chúng ta thường suy nghĩ theo cách đơn giản: hoặc là người đó có tội và cần phải trả giá cho lỗi lầm của mình, hoặc họ vô tội và nên được tự do. Dựa trên sự phân chia này, chúng ta cũng dễ dàng quyết định cách phân bổ lòng thương cảm: người vô tội xứng đáng nhận được sự quan tâm, còn kẻ có tội thì đáng bị trừng trị.
Thế nhưng, khi nhìn sâu vào cuộc sống của nhiều con người, một thực tế đau lòng lại hiện ra. Trong những tình huống được gọi là "bi kịch," việc phân định trách nhiệm trở nên bất khả. Có thể ai đó đã làm điều gì đó sai trái: kết thúc một mối quan hệ một cách vô tâm, ngoại tình, mất bình tĩnh và thốt ra những lời không nên nói. Hành vi của họ rõ ràng đáng nhận lấy một hậu quả nào đó.
Nhưng chính mức độ khủng khiếp của hậu quả lại biến sự công bằng thành bi kịch. Trong một số trường hợp, sau khi kết thúc một mối tình một cách vô tâm, người bị bỏ rơi không chỉ rơi nước mắt và rời đi trong lặng lẽ; họ có thể tìm cách hủy hoại danh tiếng của người cũ, tung ra những cáo buộc sai sự thật trên mạng, khiến đối phương mất đi cơ hội việc làm trong tương lai. Hoặc, bi kịch hơn, họ có thể tự kết liễu đời mình, để lại cho người kia gánh nặng tội lỗi suốt đời.
Tương tự, một phút nóng giận bộc phát trong công việc có thể khiến ai đó bị đưa ra hội đồng kỷ luật, bị sa thải vì "vi phạm nghiêm trọng" và không bao giờ tìm được việc làm nữa, kéo theo sự sụp đổ của hôn nhân và mối quan hệ với con cái. Đôi khi, cả một cuộc đời bị hủy hoại chỉ bởi một lời nói hoặc một email.
Điều định nghĩa bi kịch chính là sự bất cân xứng giữa lỗi lầm và sự trừng phạt. Có thể lỗi ban đầu chỉ là một phút thiếu suy xét, một chút ích kỷ, hay một thoáng tham lam, dục vọng. Nhưng cái giá phải trả lại khủng khiếp và tàn nhẫn đến mức khiến ta kinh ngạc. Người Hy Lạp cổ đại là những người đầu tiên – và cũng là những người giỏi nhất – nhận ra khả năng này, gọi nó là bi kịch, và khởi tạo nên một truyền thống viết kịch để từ đó, ta có thể chứng kiến cận cảnh sự sụp đổ của một con người, từ một sai lầm nhỏ bé cho đến thảm họa, ô nhục và cái chết.
Trong các tác phẩm của những nhà bi kịch Hy Lạp vĩ đại – Aeschylus, Euripides, Sophocles – ta nhìn thấy những nhân vật thông minh, thiện chí, mắc phải những lỗi lầm mà bất kỳ ai trong chúng ta cũng có thể phạm phải. Nhưng, qua những sự xoay vần nghiệt ngã của số phận, họ phải trả một cái giá khủng khiếp. Trong vở kịch Medea của Euripides, Jason – một nhà thám hiểm và chính trị gia tham vọng – cảm thấy chán vợ, Medea. Điều đó khá dễ hiểu: họ có hai đứa con, cuộc hôn nhân đã kéo dài, và mối quan hệ lâu năm có thể trở nên ngột ngạt. Jason đem lòng yêu Glauce, cô con gái trẻ đẹp của Vua Creon – chuyện đó xảy ra thường xuyên. Nhưng điều Jason không lường trước được chính là phản ứng của Medea: bị phản bội, tâm trí cô trở nên cuồng loạn, và cô trả thù bằng cách duy nhất có thể hủy hoại Jason tận cùng – sát hại chính những đứa con của họ.
Bi kịch, đáng buồn thay, không chỉ tồn tại trên sân khấu để ta rời đi sau vài giờ đồng hồ. Nó len lỏi sâu vào cuộc sống thực của mỗi chúng ta. Ta cố gắng gạt nó khỏi tâm trí, nhưng không thể phủ nhận sự hiện diện của nó. Truyền thông – nơi ta tiếp nhận rất nhiều thông tin về lỗi lầm và tội ác của con người – lại thích giản lược mọi thứ. Nó bày ra trước mắt ta những "kẻ phản diện" một chiều: những nhà tư bản tham lam, những kẻ phản bội, những tên biến thái. Nó cố gắng an ủi ta rằng, chỉ những kẻ xấu xa rõ ràng mới gặp phải điều bất hạnh.
Chúng ta khao khát được tin vào một thế giới công bằng, nhưng thực tế lại tinh vi hơn – và đáng buồn hơn – rất nhiều. Khi nhìn sâu vào những trường hợp cụ thể, ta nhận ra rằng những “doanh nhân xấu xa” từng bị lên án trên các tiêu đề báo chí thực chất không hề muốn phá hủy công ty của mình hay khiến hàng ngàn người mất đi kế sinh nhai. Người bạn đời không chung thủy đã bị cuốn theo những cám dỗ nhất thời: cuộc hôn nhân của họ từ lâu đã cạn kiệt tình yêu, nhưng họ không cố ý khiến ai đó phát điên. Những kẻ bị gọi là “biến thái” lại bị giằng xé bởi những thôi thúc mà chính họ cũng hối hận ngay sau khi cơn bốc đồng qua đi.
Và, xuyên suốt tất cả, những con người này vẫn tồn tại những mặt đáng mến: hào phóng, ngọt ngào, thông minh và tài năng. Ở đỉnh cao sự nghiệp, ta thậm chí có thể tự hào khi được quen biết họ. Và đừng quên rằng, khi còn bé, họ từng là những đứa trẻ đầy triển vọng với đôi mắt long lanh và nụ cười ngây thơ đáng yêu.
Nhân gian không vận hành theo quy luật “đáng sao, nhận vậy.” Chúng ta thường nông cạn, ích kỷ, tham lam và tàn nhẫn, nhưng mức độ đau khổ mà con người phải chịu đựng vì những lỗi lầm của mình lại vượt xa mọi giới hạn hợp lý. Trong những giờ khắc tăm tối nhất, bao căn phòng ngủ khắp thế gian đều chất chứa những con người tự trách mình vì lỗi lầm đã qua, nhưng họ biết rằng không có cách nào xóa bỏ quá khứ: người đã chết không thể sống lại, mối quan hệ đã tan vỡ không thể hàn gắn, và họ chẳng có lựa chọn nào khác ngoài việc sống tiếp chuỗi ngày còn lại trong sự ân hận của một kiếp đời bi kịch.
Chúng ta cần một trái tim hóa đá, hoặc một tâm trí vô cảm, thì mới không động lòng trước những cảnh đời như thế. Nhưng tốt hơn hết, ta nên tìm cách đáp lại những bi kịch ấy bằng tình thương – không phải vì lòng từ bi cao cả, mà vì một lý do hết sức giản dị: rồi bi kịch cũng sẽ xuất hiện trong chính cuộc đời chúng ta mà thôi. Chắc chắn rằng, ở đâu đó trong ta, đã có những lỗi lầm – một sự lơ đễnh nào đó, một chút ác ý nào đó – mà chính ta không thể ngờ sẽ khởi đầu cho một chuỗi sự kiện có thể, vào một ngày nào đó, hủy hoại mọi điều ta trân quý.
Không ai bảo đảm cho ta sự an toàn trước sự bất công trong phân chia trừng phạt; ta chỉ là những quân cờ trong tay các vị thần, và người Hy Lạp cổ đại đã cảnh báo ta từ rất lâu về điều này. Đã đến lúc từ bỏ những mô hình công lý ngây thơ. Chúng ta không còn lựa chọn nào khác ngoài việc xót thương mọi “kẻ có tội” mà ta từng lên án; và hãy chống chọi với số phận bi thảm của mình bằng tình yêu thương.
Nguồn: OUR TRAGIC CONDITION - The School Of Life
Theo tamlyhoctoipham.com