Thomas Aquinas: về chuyện không yếu mềm

Vào thế kỷ 13, triết gia - thần học gia Thomas Aquinas đã viết về một thói xấu mà ông gọi là “tính ủy mị”. Mặc dù cái tên nghe có vẻ khó chịu hoặc cổ xưa, nhưng Aquinas không hề nói về cử chỉ, phong cách hay giới tính.

Thay vào đó, với Aquinas, “ủy mị” là sự mềm yếu về đạo đức: là khi ta không thể kiên trì với điều tốt chỉ vì ham muốn dễ chịu và muốn tránh né đau đớn. Từ ngữ này phản ánh mối liên hệ cổ xưa giữa sự mềm mại với nữ tính, nhưng Aquinas xem đây là một khuyết điểm có thể xảy ra ở cả đàn ông lẫn phụ nữ — một vết đen trong nhân cách, bất kể giới nào.

Tuy vậy, ông cũng tin rằng có một phương thuốc dành cho sự mềm yếu đạo đức ấy: dũng cảm.

Dũng cảm, hay “nghị lực”, là đức hạnh giúp con người vượt qua nghịch cảnh vì điều Thiện lành. Đó là cái lưng cứng cáp giúp bạn làm điều đúng đắn ngay cả khi lòng chẳng muốn làm.

Dưới đây, chúng ta sẽ cùng đi sâu vào hiểu “ủy mị” là gì theo quan điểm của Aquinas, vì sao nó cản trở một đời sống tốt đẹp, và bốn cách để rèn luyện nghị lực.

Ủy mị là gì, theo Thomas Aquinas?

Trong Summa Theologica, Aquinas viết:

“Một người được xem là ủy mị khi họ từ bỏ điều tốt đẹp chỉ vì không thể chịu đựng được khó khăn, bởi họ quá gắn bó với khoái lạc hoặc quá sợ đau khổ.”

Với Aquinas, ủy mị (mollities trong tiếng Latin, nghĩa là "mềm yếu") là một điểm yếu trong nhân cách; là sự bất lực khi phải theo đuổi điều thiện và vượt qua gian khó, bởi thiếu bản lĩnh và lệ thuộc quá mức vào sự thoải mái.

Nói ngắn gọn, ủy mị là kiểu yếu đuối đạo đức — là một tâm hồn dễ vỡ vụn.

Vì sao sự ủy mị là trở ngại trên hành trình sống đẹp?

Theo Aquinas, tính ủy mị là kẻ thù của đức hạnh.

Ông là một người theo trường phái Aristote — tin rằng một cuộc đời tốt đẹp là cuộc đời sống theo đức hạnh: có trật tự, có mục đích và hướng về những giá trị cao quý nhất.

Nhưng sống có đức hạnh đôi khi rất khó.

Nó thường đòi hỏi hy sinh, kỷ luật, và khả năng chịu đựng những điều không dễ chịu. Có lúc, làm điều đúng nghĩa là phải vượt qua cái tôi và sở thích cá nhân.

Người ủy mị sẽ buông xuôi ngay khi cuộc sống bắt đầu thử thách.

Bạn không cần phải là một tu sĩ thời Trung Cổ hay một triết gia Athens mới thấy được điều này trong đời mình. Hãy nghĩ về những lần bạn:

• Né tránh một cuộc trò chuyện quan trọng với người thân, vì sợ ngượng ngùng hay khó xử.
• Bỏ tập thể dục vì cảm thấy "hôm nay không có hứng".
• Uống rượu để quên đi một ngày làm việc tồi tệ.
• Nổi cáu với con cái vì tâm trạng tệ, thay vì kiểm soát cảm xúc.
• Không lên tiếng khi thấy điều sai trái nơi công sở, vì sợ ảnh hưởng đến cơ hội thăng tiến.
• Từ bỏ một sở thích tích cực chỉ vì học hoài không giỏi.
• Chi tiêu tùy hứng thay vì bám sát ngân sách tội phạm học đã đặt ra.

Trái ngược với sự ủy mị: Nghị lực

Mặt đối lập của sự mềm yếu đạo đức là nghị lực: khả năng đứng vững giữa gian nan. Trong Summa Theologica, Aquinas giải thích rằng nghị lực chính là việc kiên định với điều thiện và điều đúng, ngay cả khi hiểm nguy rình rập hoặc cảm giác khó chịu đang lôi kéo ta bỏ cuộc.

Nghị lực là chiếc xương sống tinh thần, giúp bạn không gục ngã ngay khi vừa thấy chút khó khăn hay sợ hãi đầu tiên.

Với Aquinas, chịu đựng được điều không dễ chịu mà vẫn giữ vững điều Thiện là cốt lõi của nghị lực.

Đúng, bạn có thể chọn điều khó vì đức hạnh một lần, nhưng liệu bạn có thể tiếp tục làm thế ngày này qua tháng nọ, năm này sang năm khác, dù sẽ dễ hơn nếu bỏ cuộc?

Một điểm quan trọng khác trong tư tưởng của Aquinas là: nghị lực không phải là sự liều lĩnh mù quáng. Nó là việc dấn thân vào điều khó khăn, thậm chí tội phạm nguy hiểm — nhưng phải có lý trí dẫn đường.

Là một tín đồ trung thành của Aristotle, Aquinas xem nghị lực là điểm cân bằng vàng giữa hèn nhát và hấp tấp.

4 Cách Nuôi Dưỡng Nghị Lực Kiểu Thomas Aquinas và Tạm Biệt Thói Yếu Mềm

1. Sắp xếp lại tình yêu trong lòng bạn

Sự yếu mềm nảy sinh khi ta yêu chuộng sự dễ chịu hơn là những điều tốt đẹp cao quý. Nó xuất phát từ một trái tim yêu sai chỗ: trao quá nhiều tình cảm cho những điều không xứng đáng, và quá ít cho những điều thực sự đáng quý.

Nếu bạn nói mình yêu sức mạnh, nhưng lại chẳng thể rời giường mỗi sáng để tập tạ, thì thực ra bạn đang yêu cái giường hơn là yêu sức mạnh.

Aquinas tin rằng việc chiêm nghiệm vẻ đẹp của cái Thiện là một cách để vun đắp tình yêu dành cho những điều xứng đáng. Một cách khác là sống gần gũi với những người sống thiện lành, để từ đó học theo họ. Nhưng trên hết, ông cho rằng tình yêu không đơn thuần là cảm xúc – mà là một hành động của ý chí. Càng sống có đức hạnh một cách chủ động, ta càng khiến lòng mình yêu đúng điều.

Mỗi lần bạn dũng cảm chọn điều đúng – dẫu phải chịu đựng khó chịu, đau đớn hay sợ hãi – bạn đang siết chặt tình yêu với điều cao đẹp, đồng thời buông tay dần khỏi những thứ an nhàn tầm thường. Nghị lực không nằm đâu xa, nó có mặt ngay trong chính hành động nghị lực đó.

Khi bạn rèn luyện nghị lực, và lòng mình dần biết yêu đúng chỗ, bạn sẽ thấy cái đẹp của điều thiện càng ngày càng cuốn hút, trong khi những thú vui chóng qua chẳng còn mấy hấp dẫn. Khi đức hạnh thực sự trở thành điều bạn ưu ái hơn hết, việc lựa chọn đúng sẽ đến tự nhiên, nhẹ nhàng, ít phải gồng gánh.

Dù thế, nghị lực không bao giờ là điều “dư thừa” – nó luôn là người gác cổng trung thành của điều Thiện. Nhưng khi trái tim bạn yêu đúng, lòng dũng cảm sẽ hiện lên như một phản xạ bản năng.

2. Mỗi tuần một lần, soi lại lòng mình qua “bài kiểm” nghị lực

Chúng ta từng nói về “kiểm thảo bản thân” như một phương pháp mạnh mẽ để trưởng thành. Dưới đây là một phiên bản kiểm thảo theo tinh thần Aquinas, giúp bạn soi sáng mức độ nghị lực – hay yếu mềm – của mình mỗi tuần:

• Có lúc nào tôi chọn sự dễ dàng thay vì điều quan trọng không?
• Có điều gì đáng theo đuổi mà tôi đã bỏ cuộc quá sớm?
• Có khi nào tôi đã dám đón lấy khó khăn và làm điều đúng, dù chẳng dễ chịu gì?

Bản kiểm thảo trung thực này sẽ hé lộ cho bạn những chỗ yếu mềm đang len lỏi trong cuộc sống – và cũng cho bạn thấy nơi nào mình đang dần trưởng thành trong nghị lực.

3. Tự mình bước vào những thử thách nhỏ

Nếu việc yêu điều Thiện hơn sự thoải mái là cách chính để rèn nghị lực, thì việc thử sức với những điều khó – dù nhỏ – cũng là cách phụ nhưng không kém phần hiệu quả.

Thêm vào đời sống những hành động nhỏ mang tính “tự làm khó mình” có thể giúp bạn rèn luyện tinh thần cứng cỏi hơn:

• Nhịn một bữa ăn hoặc từ chối một thú vui quen thuộc.
• Thức dậy sớm thay vì bấm “ngủ thêm tí nữa”.
• Tắm nước lạnh.
• Lên tiếng ở nơi làm việc, dù bình thường bạn hay chọn im lặng.

Muốn tìm hiểu sâu hơn về việc thử thách bản thân, bạn có thể tham khảo một số tài liệu hay từ AoM:

• Bạn có mạnh mẽ… nhưng có thật sự cứng cáp?
• Podcast #640: Những cách lạ lùng nhưng tuyệt vời để làm quen với sự khó chịu
• Podcast #708: Vượt qua khủng hoảng thoải mái
• Podcast #941: Làm sao để không chết vì… quá dễ chịu

4. Kiên trì với những điều nhàm chán và tẻ nhạt

Nghị lực không chỉ cần khi đối mặt với những biến cố kịch tính. Hãy nhớ, với Aquinas, một nét đặc trưng quan trọng của nghị lực là khả năng tiếp tục sống đúng, dù điều đó có gian nan hay buồn tẻ.

Hãy kiên trì giữ những thói quen nhỏ mang tính đức hạnh – ngay cả khi không còn cảm hứng. Bằng cách ấy, bạn đang rèn luyện sức bền để đối diện với những thử thách lớn hơn trong đời:

• Vẫn tập thể dục dù không còn hào hứng.
• Vẫn cầu nguyện hay thiền định, dù thấy khô khan.
• Vẫn giữ ngân sách tội phạm học dù bị cám dỗ chi tiêu bốc đồng.
• Vẫn giúp đỡ bạn bè hay làm việc thiện, dù chưa thấy kết quả.

Chính những hành động nhỏ, lặp đi lặp lại mỗi ngày như thế sẽ giúp bạn xây cơ bắp nghị lực – đồng thời đánh tan lớp mỡ thừa của sự yếu mềm đạo đức.

Kết luận

Theo cách hiểu của Thomas Aquinas, “sự yếu mềm” là khi ta để cho nhu cầu dễ chịu điều khiển mình, khiến ta rút lui khỏi những điều tốt đẹp ngay khi chớm thấy khó khăn.

Liều thuốc giải cho điều đó chính là đức tính can trường – kiên định giữa nghịch cảnh để tiếp tục theo đuổi điều đúng đắn và đáng giá.

Hãy bắt đầu từ những điều thật nhỏ.
Chỉ cần chọn một lần hôm nay, ưu tiên điều không dễ chịu thay vì điều dễ dàng.
Rồi lặp lại vào ngày mai.
Và ngày tiếp theo nữa.

Cứ thế, bạn xếp từng viên gạch nhỏ của những lựa chọn dũng cảm chồng lên nhau – và sẽ dựng nên hình bóng một con người mà Aquinas từng xem là đáng noi theo: cứng cáp, kỷ luật, và không còn yếu mềm.

Đó chính là cách bạn xây dựng nghị lực... và từ giã thói “mềm lòng” yếu đuối. 

Nguồn: Thomas Aquinas On Not Being a Sissy | Art Of Manliness

Theo tamlyhoctoipham.com