Hạnh phúc nghe có vẻ là điều hiển nhiên ai cũng khao khát, đến nỗi việc một người từ chối nó tưởng chừng như chẳng có lý nào. Tại sao có ai đó lại tự chối từ đích đến cao quý của đời mình, cái đích tự nhiên mà tất cả những nỗ lực của ta đều nhắm tới?
Thế nhưng, khi đối mặt với viễn cảnh được hạnh phúc, rất nhiều người trong chúng ta lại có vẻ thích lựa chọn sự u ám. Dù có bao nhiêu cơ hội để hoàn thiện bản thân, ta vẫn chung thuỷ với sự dè chừng, hoài nghi, và sợ hãi.
Có thể chỉ ra sáu lý do vì sao – cuối cùng – hạnh phúc lại trở thành một gánh nặng quá lớn để ta có thể chấp nhận:
1. Liên hệ giữa Lo Âu và An Toàn
Ta có thể từ chối hạnh phúc vì từng có một thời quá đỗi ngây thơ và đã phải trả giá đắt cho sự cả tin ấy. Khi còn yếu đuối và vô tư, khi chưa có sức mạnh để tự bảo vệ, một cú đánh bất ngờ từ bóng tối đã ập đến, mang theo nỗi đau và kinh ngạc còn ám ảnh mãi đến hôm nay. Giờ đây, cảm giác sợ hãi và cảm giác an toàn dường như gắn chặt với nhau. Ta tin rằng chỉ bằng cách luôn sẵn sàng phòng thủ, liên tục cảnh giác với mọi dấu hiệu tội phạm nguy hiểm, ta mới có thể tự bảo vệ mình khỏi những bất ngờ không mong muốn. Cái giá của sự an toàn là phải liên tục dè chừng.
Sự cẩn trọng quá mức này rất khó từ bỏ, vì người luôn cảnh giác thường vô thức và không công bằng khi nhìn nhận thế giới qua lăng kính của một sự kiện đau thương mà họ chưa thực sự đối mặt và hiểu thấu. Mọi thứ đều trở nên quá đáng sợ khi những gì từng làm ta chao đảo không được xem xét kỹ lưỡng. Ta cứ mãi giữ con dao sẵn trong tay bởi những điều bất công và hiểm ác đã xảy ra một lần vẫn quá đau đớn để đào sâu.
Albert Marquet, The Luxembourg Garden, 1923
2. Nỗi Sợ Chọc Giận Thần Linh
Phần lớn thời gian hiện diện trên hành tinh này, con người sống với niềm tin ngầm về mối liên hệ giữa việc hạnh phúc – và việc khiến các thần linh giận dữ, những vị thần như Zeus, Thor, Kali hay Coyote sẽ không hài lòng nếu một người trần dám leo lên đỉnh hạnh phúc như các ngài.
Có thể ta không còn tin vào các vị thần, nhưng sâu trong tâm thức, ta vẫn cảm nhận rằng thành công đi kèm với nguy cơ – và lý do lại bắt nguồn từ những điều gần gũi hơn. Có những bậc cha mẹ nhạy cảm, sống trong đau khổ, dù ngoài miệng luôn nói mong con mình được vui vẻ nhưng thực ra lại không chịu nổi khi thấy con thành công, cảm thấy bị đe dọa trước những chiến thắng của con mình. Điều này khiến đứa trẻ có xu hướng dâng tặng thất bại của mình lên cha mẹ, hy sinh tiềm năng của bản thân để làm vui lòng cha mẹ, ưu tiên mối quan hệ gần gũi hơn là khám phá năng lực của mình. Một số cha mẹ đẩy con mình vào tình huống nghẹt thở không có lối thoát: hoặc thành công hoặc ở lại bên cạnh bố mẹ; hoặc sở hữu thế giới hoặc giữ lấy gia đình.
Không có gì ngạc nhiên khi một số người trong chúng ta lại chọn cách “phá hỏng” những kỳ thi quan trọng, tự quyết rằng mình xấu xí (bất chấp sự phản chiếu của gương), mất đi sự tự tin hoặc lụi tàn mà chẳng bao giờ vươn tới khả năng thực sự của mình. Cũng dễ hiểu khi ta vô thức chọn con đường đau khổ nếu cái giá phải trả cho hạnh phúc là đánh mất tình yêu từ những người đã sinh ra ta.
3. Nỗi Sợ Hạnh Phúc Tột Bậc
Một trong những bài học lớn mà cha mẹ tốt trao cho con là cách để trở về từ những khoảnh khắc cuồng vui một cách an toàn, để xuống đất khi đã chạm đỉnh của phấn khích. Trong những buổi tiệc sinh nhật hay trò chơi trên bạt nhún, bậc cha mẹ tinh ý sẽ nhận ra khi sự hứng khởi của con đang dâng lên, và biết cách giúp con xả dần “nhiệt” này. Họ đặt ra các quy định nhẹ nhàng nhưng kiên quyết, tạo nên ranh giới cho con.
Có thể con sẽ vùng vẫy chống đối, nhưng kỳ thực, những ranh giới đó mang lại cho con sự an tâm. Cuối cùng, thật sự không vui vẻ gì khi ta được làm tất cả những gì mình muốn. Theo thời gian, đứa trẻ học được cách điều chỉnh niềm vui của mình, biết tự cân bằng sự hứng khởi và bình tĩnh, trở nên tự tin vào khả năng của mình mà không sợ đánh mất sự tỉnh táo.
Nhưng những đứa trẻ không có được sự dẫn dắt này có thể bước vào tuổi trưởng thành với nhiều hoang mang: không biết làm sao để thấy hài lòng mà không kiêu căng, thấy tự tin mà không trở nên ngạo mạn, hay thấy tự hào mà không biến thành khoe khoang. Và vì không hình dung nổi cách nào để "xuống" từ những niềm vui, nên chúng sẽ chẳng bao giờ tìm cách "lên." Họ giữ mình lặng lẽ vì, đằng sau cái vỏ ngoài trầm lặng và e dè, họ sợ rằng mình không thể tìm thấy hạnh phúc mà không lạc vào kiêu căng.
4. Nỗi Kinh Hãi Khi Hy Vọng
Như những tù nhân từng nói, kẻ thù thực sự của sức chịu đựng chính là hy vọng. Nếu một lời hứa về tự do sớm được lóe lên, rồi bỗng biến mất, thì nỗi đau khi quay lại phòng giam sẽ trở nên khủng khiếp không thể chịu nổi. Sự thất vọng còn khắc nghiệt gấp bội so với nỗi bất hạnh thường hằng. Chúng ta có thể (gần như) chịu đựng được bản án tử hình; điều thực sự không thể hình dung được chính là niềm ân xá bị phá vỡ.
Vậy nên, ta có thể nói với người ngỏ lời hẹn hò rằng mình bận, với nhà đầu tư rằng ta không cần tiền, hay với người bạn tiềm năng rằng ta không chơi quần vợt. Vì ta khát khao những điều họ mang đến quá đỗi, nên thà rằng giữ mình trong nỗi buồn còn hơn phải trải qua nỗi đau tan nát nếu hy vọng bị từ chối.
5. Cảm Giác Không Xứng Đáng
Để có thể thực sự tận hưởng thế giới bên ngoài, trước hết, ta cần cảm thấy mình xứng đáng từ bên trong. Với một số người, do thiếu vắng những trải nghiệm tuổi thơ tích cực, hạnh phúc trở nên vừa xa lạ vừa như một điều không đáng có. Khi hạnh phúc gõ cửa quá đỗi nồng nhiệt, ta có thể phải trở nên cứng rắn để đuổi nó đi. Ta sẽ từ chối người tình tử tế, đảm bảo rằng kỳ nghỉ mong chờ bấy lâu sẽ chẳng êm đềm, tự mình phá tan một tình bạn, hoặc bằng mọi cách khiến đồng nghiệp mất đi sự tôn trọng dành cho mình. Người khác có thể gọi đó là tự hủy hoại bản thân. Nhưng từ bên trong, với ta, chỉ đơn giản đó là cách hợp lý để khỏi phải chịu thêm cảm giác bị trêu ngươi bởi những cơ hội mình cảm thấy không xứng đáng đón nhận.
6. Nỗi Sợ Tiếc Nuối
Chúng ta có thể tiếp tục sống trong buồn phiền như một cách để tránh đối diện với sự thật rằng mình đã chịu đựng nhiều năm trời một cách gần như vô nghĩa, chỉ vì cảm giác thật khó nuốt khi phải thừa nhận rằng ta đã phung phí quãng đời đẹp nhất trong những nỗi sầu lo vô cớ. Ta có thể gạt hạnh phúc đi, xem nó là hời hợt, để tránh phải đối mặt với ý niệm đáng sợ hơn: rằng có thể chính những tháng ngày ảm đạm đã là điều ngớ ngẩn, không cần thiết.
Để hợp thức hóa nỗi khổ đau của mình, ta có thể bám víu vào ý niệm lãng mạn rằng nỗi buồn và chiều sâu gắn kết với nhau, rằng hạnh phúc chỉ thuộc về những ai hời hợt. Ta muốn ngầm ý rằng mình quá sâu sắc để cười vui, quá nhạy cảm để mà hạnh phúc. Nhưng thật ra, tất cả chỉ là một cách để ta lẩn trốn khỏi ý niệm thử thách thực sự: rằng để biết cách cười hồn nhiên như một đứa trẻ có thể là một trong những thành tựu sâu sắc nhất của đời người trưởng thành.
Nguồn: WHY WE DENY OURSELVES THE CHANCE OF HAPPINESS
Theo tamlyhoctoipham.com