Để tìm được lối sống khoẻ mạnh thuận tự nhiên cho loài người hiện nay, chúng ta phải nhìn lại về quá khứ. Lịch sử tiến hoá của nhân loại thể hiện một mối liên kết vững chắc giữa sức khỏe thể chất và ổn định về mặt tinh thần. Người Hy Lạp từ xưa đã hiểu được tầm quan trọng của cả 2 thứ ấy. Niềm tin ấy bắt đầu trở thành nền tảng chính để phát triển nền văn minh Hy Lạp. Vì vậy, để tìm được cách làm sao sống khỏe mạnh ở thế kỷ 21, chúng ta nên nhìn lại cấu trúc sinh học tiến hoá và những trí tuệ cổ xưa do tổ tiên ta nắm giữ.
Trong bài viết này, ta sẽ khám phá những lí do tại sao mà lối sống hiện đại làm cho cơ thể và tâm trí của loài người ngày càng như một bảng mạch bị đoản. Ta sẽ tua phim về lại chu kỳ tiến hoá chủ yếu của loài người, đồng thời nêu ra một số quy tắc đơn giản có thể bảo vệ, hay cách ly bản thân khỏi hiện tượng “shock tương lai” (future shock), gây ra bởi sự tiến bộ công nghệ quá nhanh, lên cơ thể, tâm trí và xã hội chúng ta đang sống ngày nay. “Shock tương lai” là một thuật ngữ dành để nói đến trạng thái tâm lý nhất định của cá thể hoặc toàn thể xã hội, được đề xuất bởi Alvin Toffler trong cuốn sách tội phạm học cùng tên, có định nghĩa là: “Quá nhiều thay đổi trong một khoảng thời gian quá ngắn”. Bạn có đang cảm thấy tương lai ngày một shock hơn ? Bằng cách nào mà bạn có thể thích nghi được với nó ?
7 thói quen để có một tâm trí khỏe mạnh trong một cơ thể mạnh khỏe là lối sống có chọn lọc đơn giản hằng ngày. 7 nguyên tắc này cũng là nền tảng cho triết lý “cách sống của vận động viên” (The Athlete’s Way):
- TẬP THỂ DỤC HẰNG NGÀY: Luyện tập ít nhất 20’ mỗi ngày trong tuần.
- TÒ MÒ: Dành nhiều thời gian hơn để tập trung suy nghĩ, hăng say khám phá những ý tưởng mới hằng ngày.
- NUÔI DƯỠNG SỰ SÁNG TẠO: Thách thức trí não để kết nối những ý tưởng dường như không liên quan gì đến nhau bằng những cách mới và hữu dụng.
- ĐOÀN KẾT CON NGƯỜI: Tạo ra và duy trì những mạng lưới kết nối chặt chẽ con người và hỗ trợ xã hội.
- KẾT NỐI TÂM LINH: Tìm và nhận dạng nguồn cảm hứng, trí tuệ tâm linh lớn hơn cả chính bản thân bạn.
- CÂN BẰNG NĂNG LƯỢNG: Cân bằng lượng calories vào/ra, và giảm lượng carbon thải ra ngoài môi trường (carbon foolprint)
- TỰ NGUYỆN SỐNG TỐI GIẢN: Dũng cảm dám sống một cuộc đời tự do bằng cách mong cầu ít hơn (chủ nghĩa tối giản - minimalism).
CÔNG NGHỆ đối trọng với SINH HỌC TIẾN HOÁ
Để bạn hình dung được quá trình tiến hoá của loài người, tôi thấy không có hình ảnh nào rõ hơn ngoài ví dụ toàn bộ quá trình phát triển ấy chính là chiều dài cánh tay mà bạn đang có, và 200 năm trở lại đây chỉ là một phần màu trắng nhỏ, ở đỉnh đầu của phần móng tay mới nhú mà thôi (bạn thấy nó ngắn đến mức độ nào rồi chứ). Thường thì chúng ta hay quên đi cái tốc độ bàn thờ của sự phát triển do những phát minh gần đây mang lại đã tái định hình đời sống của chúng ta như thế nào sau hàng trăm triệu năm tiến hoá từ từ, chậm rãi.
Để tôi review nhanh lại những cột mốc mà các phát minh lớn đã thay đổi đời sống của chúng ta từ năm 1800s nhé: Động cơ hơi nước và đầu máy xe lửa được phát minh năm 1804, điện thoại năm 1874, nhà máy sản xuất điện đầu tiên được xây vào năm 1882, băng chuyền lắp ráp động cơ xe hơi năm 1902, truyền hình có từ năm 1927, máy bay phản lực là năm 1943, ATM có vào năm 1967, di động ra đời năm 1973, cuối cùng là internet vào 1983. Không thể không ngạc nhiên khi nhận ra rằng, những thay đổi này gần thời điểm hiện tại đến mức độ nào nếu so với cái ngày loài linh trưởng tiền sử xuất hiện đầu tiên vào 20 triệu năm về trước ?
Hạt giống đầu tiên của thời đại thông tin bắt đầu được gieo vào năm 1888 khi một nhà phát minh người Mỹ, Herman Hollerith, phát triển thành công máy tính, vận hành bằng bảng bấm và điện. Năm 1911, ông bán công ty Tabulating Machine của mình, nơi sau này trở thành công ty Computing- Tabulating- Recording. 1924 là năm mà từ nơi đó, IBM thành lập. Máy tính dùng tín hiệu tuần tự được phát triển ở thập niên 30 và cái đầu tiên được sử dụng là vào năm 1946.
Cách mạng số chính thức khai sinh vào cuối năm 1947 khi 2 nhà khoa học của Bell Labs đã cho mọi người thấy được cách một transistor nhận dòng điện vào, khuếch đại nó, và bật/ngắt dòng điện. Vào cuối thập niên 60, một lượng lớn các công ty đã có thể sử dụng máy tính. Máy tính cá nhân được giới thiệu vào năm 1975. Internet và mạng xã hội đã thay đổi cách chúng ta sống, làm việc và giao tiếp theo những xu hướng không thể tưởng tượng ra được vào một thập kỷ trước. Tất cả chúng ta, ai cũng tất bật, xô bồ để có thể sống sót, trên mọi phương diện, trong cơn lốc kỹ thuật số thời đại này.
Như hằng hà sa số những con người khác, tôi tin rằng chúng ta cần phải chủ động để có thể tiếp tục chiến đấu với những tiềm năng chết người mà công nghệ số đang sở hữu, nếu không chúng sẽ hạ gục tâm trí và cơ thể loài người trong tương lai. Nhưng có một sự thật không thể chối cãi, rằng tiến bộ số đã cải thiện đời sống của con người ở rất nhiều phương diện, và cái gì cũng có 2 mặt cả. Lấy ví dụ: Với cương vị là phụ huynh, tôi tự hỏi, liệu IPads có là một công cụ học tập giúp nuôi dưỡng thế hệ đi sau, một thế hệ mà đang bị ép xử lý thông tin đến mức quá tải, ở hầu hết mọi thứ HAY chúng đang tiến bộ về học tập và tính sáng tạo ? Tôi nghĩ đấy là một con dao 2 lưỡi mà phụ huynh cần chú ý.
Công nghệ có khả năng rất lớn trong việc cải thiện đời sống của chúng ta, nhưng nó cũng có sức mạnh làm cơ thể và tâm trí chúng ta teo lại. Những hậu quả gì mà cơ chế sinh học của ta phải gánh chịu nếu sống trong một thế giới thực tế ảo, nơi mà ta không cần phải hoạt động thể chất để sống ? Liệu con trẻ có thể thích nghi với thay đổi tốt hơn chúng ta hay mọi thứ càng trở nên tệ hại hơn ? Lời khuyên ở đây là ta phải có sự phòng ngừa, giúp cơ chế sinh học của bản thân cách ly để bạn có thể tiếp tục tiến lên và tối ưu hoá tiềm năng cơ thể và tâm trí.
CON NGƯỜI ĐƯỢC SINH RA ĐỂ CHẠY
Thời còn sống săn bắt - hái lượm, cơ thể loài người đã tiến hoá để có thể chạy đường trường trong các cuộc đi săn và thu thập thức ăn. Khả năng lướt nhanh qua không khí do dùng cơ mông trên (gluteus maximus) là khả năng làm chúng ta tách biệt so với họ hàng linh trưởng khác. Mỗi chân, với khả năng của cây gậy nhảy (pogo-stick), cho phép chúng ta di chuyển với khoảng cách rất xa, để săn bắt và hái lượm khẩu phần ăn giàu protein khi dùng tương đối ít nhiên liệu. Chúng ta là những cổ máy sử dụng năng lượng hiệu quả. Khi bộ não loài người bắt đầu lớn lên thì vỏ não trước trán (prefrontal cortex) cũng lớn theo, cũng là nơi ngự trị cho trí thông minh nhân loại, và chúng ta càng săn bắt giỏi hơn nữa. Điều đó cũng giúp tiểu não của chúng ta ngày càng to ra, cho ta lợi ích của “não trên” và “não dưới”.
Khả năng chạy bền bỉ là khả năng độc nhất của người tinh khôn (Homo Sapiens) khi so với tất cả các loài thú có vú khác, trừ chó, ngựa và linh cẩu. Tiến sỹ Drs. Lieberman và Bramble, nhà cổ sinh vật học tại đại học Harvard, đã xác minh rằng, với đôi chân mảnh khảnh, tay ngắn, xương sườn hẹp cùng xương chậu, xương sọ có khả năng chống quá nhiệt, và khớp gáy có khả năng giữ phần đầu ổn định khi chạy, là những thứ làm chúng ta tách biệt so với người anh em tinh tinh của mình.
Các nhà khoa học kết luận rằng, việc chạy giúp cải thiện khả năng sống sót và tái sinh sản của chúng ta. Mặc dù chúng ta không nhanh bằng người bạn 4 chân, chúng ta có thể (và bây vẫn còn) vượt qua và săn bắt với khoảng cách xa hơn nhiều so với nhiều loài thú săn mồi khác. Lieberman nói, “khả năng chạy bền bỉ có thể là lí do khả thi giải thích tại sao lại có khẩu phần ăn giàu chất béo và proteins ở người, được cho là tạo nên sự kết hợp độc nhất ở cơ thể loài người như: Cơ thể to lớn, ruột nhỏ, não to và răng nhỏ.” Điều đó cũng ngụ ý rằng, chuyển động là nhu cầu cần thiết được tích hợp trong cơ chế sinh học của loài người.
HOÀ HỢP, SÁNG TẠO VÀ PHIÊU LƯU CÓ SẴN TRONG DNA CỦA CHÚNG TA.
Có lý do cho rằng người Neanderthals (giống người trước chúng ta) tuyệt chủng là do từ thế hệ này qua thế hệ khác, họ cứ ở khư khư trong một số hang động nhất định trên lãnh thổ của Pháp và một phần Tây Ban Nha, dựa vào những dụng cụ đục đơn giản. Người tinh khôn chúng ta, mặt khác, lại nghiêng về hướng liên tục dấn thân vào những vùng đất và phát minh công nghệ mới. Đây là một trong những lí do cho rằng dòng dõi loài người không bị tuyệt chủng.
Đồ trang sức đầu tiên được các nhà khảo cổ học phát hiện gần đây là vào 75,000 năm về trước. Điều đó làm mọi người tin rằng, giống người tinh khôn ở Châu Phi bắt đầu biết tạo hạt cườm, chuỗi hạt và đục lỗ trong răng của người thân yêu qua đời, làm đồ trang sức để mang trong thời gian này. Những phát hiện này cho thấy, tính sáng tạo và nhu cầu kết nối sâu sắc giữa con người với nhau được tích hợp sẵn trong DNA của chúng ta. Khi còn săn bắt-hái lượm, người tinh khôn di chuyển giữa các vùng đất trong những nhóm nhỏ, họ cũng đã biết làm giáo nhọn và các loại dụng cụ khác. Suy nghĩ sáng tạo và sự đổi mới đã được móc nối thẳng vào khả năng sinh tồn của con người hàng thiên niên kỷ.
Người nông dân thời kỳ đầu đối mặt với rất nhiều thử thách mà giai đoạn săn bắt-hái lượm không gặp phải. Làm nông là công việc yêu cầu người nông dân phải biết cách khai thác một khoảng đất tương đối nhỏ hiệu quả nhất có thể, hơn là dựa vào lợi thế có nhiều đất đai như thời kì săn bắt hái lượm. Thời kì đầu của đời sống nông nghiệp không yêu cầu chúng ta phải chạy, nhưng nó yêu cầu chúng ta phải dùng cái đầu, thể lực và mối liên hệ thân thiết giữa con người với nhau rất nhiều. Loài người đã từng làm được và vẫn tiếp tục tiến hoá.
Xã hội nông nghiệp đã tạo nên lối sống và mạng lưới xã hội kiểu mới. Lối làm nông tiền công nghiệp cần lực lượng lao động tay chân rất lớn. Chu kỳ thu hoạch cũng cần khá nhiều lao động tay chân ở một số thời điểm trong năm dựa trên khuôn mẫu thời tiết theo mùa. Nếu thời kì săn bắt hái lượm con người di chuyển theo nhóm, thì xã hội nông nghiệp xây dựng cộng đồng vững mạnh, từ đó cũng tạo nên một số hành vi đặc trưng cho cá thể lẫn cộng đồng về lối sống ấy nhưng lại bị bứng rễ bởi công nghiệp hoá và nông nghiệp thương mại sau này.
Nền nông nghiệp thời kì đầu cần lưu trữ thức ăn và hạn chế tiêu thụ bất cứ thứ gì có sẵn tại thời điểm thu hoạch. Nếu cộng đồng nông dân hành xử như lúc còn ở thời kì săn bắt-hái lượm, kiểu chăn thả gia súc và lượm lặt thức ăn, họ có thể sẽ bị chết đói trong mùa đông. Vì vậy, chúng ta cần phải luyện tập để dừng việc hưởng thụ và không tiệc tùng cho đến khi dồi dào thực phẩm. Thời nay, với sự phổ biến của thực phẩm giàu calories, ít dinh dưỡng thường xuyên được bày biện trước mặt chúng ta - cùng với khả năng săn bắt-hái lượm bẩm sinh bên trong, tích hợp sẵn trong cơ chế sinh học - cũng dễ hiểu tại sao có quá nhiều người ăn vô độ và có vấn đề trong việc tự hạn chế hành vi ban thưởng.
CÔNG NGHIỆP HOÁ + THÓI HOANG PHÍ NĂNG LƯỢNG = SỰ ẤM LÊN TOÀN CẦU.
Cuộc cách mạng công nghiệp đầu tiên xảy ra tại vương quốc Anh trong thời gian từ năm 1750 đến 1830. Với sự xuất hiện của máy móc tự động và hoạt động sản xuất hàng loạt đã tạo nên một xã hội tiêu thụ kiểu mới vào cuối thế kỷ 18. Công nghiệp hoá tạo nên một cú shock đối với toàn bộ hệ thống loài người. Sự phát triển ở Châu Âu dịch chuyển phần lớn dân số từ nông thôn - nơi tự tạo ra nguồn sống của mình bằng nền nông nghiệp - sang xã hội đô thị tập trung, tăng cường nhân công tham gia sản xuất trong nhà máy. Cuối thế kỷ 19, giai đoạn chuyển đổi tương tự Anh bắt đầu xảy ra ở Mỹ.
Người tinh khôn, về bản chất tiến hoá, là những cổ máy sử dụng năng lượng rất hiệu quả. Đây là lí do tại chúng ta rất dễ tăng cân khi không làm những công việc chân tay như săn bắt hoặc thu hoạch sản lượng. Với công nghiệp hoá, chi phí vật lý (hay hoạt động vật lý mà ta làm - physical expenditure) giảm cực kỳ mạnh. Một người trong thời kỳ săn bắt-hái lượm chỉ cần một khoảng nhỏ từ 2000 đến 5000 calories một ngày thu được qua quá trình hấp thụ trực tiếp. Xã hội nông nghiệp thời kỳ đầu cần một lượng calories tương đương 20,000/mỗi người/mỗi ngày để có thể duy trì một thửa ruộng. Tác động của việc tiêu thụ năng lượng lên môi trường từ lâu đã được truyền thông phổ biến rộng rãi và cũng là lí do để “tự nguyện sống đơn giản”, mang lại lợi ích lâu dài cho toàn bộ hành tinh, loài người một cách bền vững.
SỰ PHÂN TẦNG KINH TẾ-XÃ HỘI
Với công nghiệp hoá, con người di chuyển di từ nông thôn lên thành thị và bắt đầu làm việc trong các nhà máy. Mối liên hệ giữa con người đối với hoạt động thể chất (như lao động chân tay) và tự nhiên cũng thay đổi theo từ đấy. Ở thế kỷ 19, động thái của rất nhiều người theo trường phái lãng mạn là nhắm vào và phản ứng gây gắt lại với chủ nghĩa công nghiệp (Industrialism), là tầng lớp công dân nổ lực hết mình trân trọng tự nhiên và truyền tải tình yêu đó vào các tác phẩm nghệ thuật. Những người lãng mạn muốn tái kết nối lại với tự nhiên để có thể sáng tạo và thực tập con đường tâm linh. Họ nhận ra rằng, khi chúng ta muốn kiểm soát thiên nhiên, đất mẹ thì đó cũng là lúc chúng ta mất kết nối với trạng thái sâu sắc bên trong (là trạng thái mà ta chỉ đạt được thông qua trực giác hay thiền định) cùng sự bí ẩn kì diệu chỉ xuất hiện thông qua mối liên kết vững chắc cùng tự nhiên. Trạng thái “rớt mạng”, xa rời tự nhiên và mất kết nối với chính cơ thể chúng ta đã ảnh hướng như thế nào đến kết nối tâm linh của loài người hiện nay ?
Vài năm về trước, tôi quyết định thực tập lối sống tối giản tự nguyện và sống gần với tự nhiên hơn. Rời bỏ thành phố và loại bỏ hết đống bừa bộn trong đời mình là việc làm mang tính giải phóng nhất mà tôi từng thực hiện. Đến thời điểm hiện tại, tôi có thể sắp xếp mọi thứ tôi sở hữu gọn gàng vào phía sau của một chiếc Station Wagon (một loại xe ô tô nhỏ dài hơn bình thường, có nhiều cửa và chỗ để đồ rộng) và tôi cũng không muốn có thêm thứ gì nữa. Tôi giữ thói quen sở hữu vật chất rất ít và có thể sống với 7 nguyên tắc về tài chính của người Spartan (Spartan Budget). Bạn cũng có thể ! Điều tuyệt vời khi sống trong thời đại số là nó cho phép bạn có thể làm việc ở bất cứ đâu mình muốn. Tôi chọn sống gần hơn với tự nhiên và chỉ vào thành phố khi có dịp thăm hỏi hay du lịch, và điều đó giúp tôi tìm được sự cân bằng hoàn hảo, tối ưu tính sáng tạo và sự khỏe mạnh thân tâm (well-being). Tôi cảm thấy rất may mắn khi có những điều tốt nhất ở cả 2 thế giới.
Sự phân tầng tội phạm kinh tế - xã hội ở những người làm công việc sáng tạo và những người thường xuyên luyện tập là điểm làm tôi thấy hứng thú nhất. Khi tôi nhìn vào bảng thống kê số lượng người đạt thành tích cao trong các cuộc chạy đua địa phương, marathons, ba môn phối hợp (triathlons) … Và so sánh số liệu thống kê đó với số liệu trung bình quốc gia về béo phì, tôi tự hỏi chính mình câu hỏi “con gà hay quá trứng có trước”: Liệu rằng tính sáng tạo làm họ thành công hay sự nổ lực hết mình của bản thân luyện tập, đều đặn các hoạt động thể chất quyết định ? Tôi sợ rằng luyện tập, béo phì và tính sáng tạo sẽ ngày càng trở thành thứ phân chia giai cấp trong những năm tiếp theo. Tôi đang chiến đấu chống lại điều này bằng tất cả những gì mình làm với nền tảng triết lý “lối sống của vận động viên” cùng những đối tác hỗ trợ hướng đến phân chia tài nguyên dành cho những người trẻ (Ở Mỹ) không có điều kiện sức khoẻ tốt.
KẾT LUẬN: ĐỔ MỒ HÔI LÀ LIỀU THUỐC THẦN KỲ HỮU HIỆU NHẤT DÀNH CHO SHOCK TƯƠNG LAI.
Tôi có niềm tin vững chắc rằng 7 thói quen vừa được trình bày ở trên là liều thuốc giải dành cho shock tương lai. Hình thành thói quen trên sẽ giúp bạn luôn khoẻ mạnh, vui vẻ, tràn đầy tuổi trẻ và năng lượng. Hoạt động thể chất mỗi ngày là liều thuốc thần kỳ tối thượng giúp đẩy lùi những tác động tiêu cực của xã hội hiện đại. Chỉ 20 phút mỗi ngày tập thể dục tạo nên sự khác biệt rất lớn đến trạng thái thân tâm khoẻ mạnh của bạn.
Đúng như Hippocrates từng nói, “Đi bộ là liều thuốc tốt nhất” (Walking is the best medicine). Một cuộc đi bộ ngắn nhưng nhanh và tràn đầy năng lượng có thể tạo nên tất cả sự khác biệt mà bạn không tưởng nổi đến sức khoẻ thân-tâm lâu dài. Nếu bạn muốn trở thành một người lãnh đạo kiên cường trong suy nghĩ hoặc một nhà cải cách, bạn cần phải huấn luyện phần cơ bắp ở trong tâm trí và trong cơ thể của mình. Hoạt động thể chất giúp dọn dẹp đống bụi bẩn và mạng nhện đã mắc quá lâu trong tâm trí và từ đó giúp bạn sáng tạo hơn. Hầu như tất cả những người thành công tôi biết, người có sự nghiệp vững chắc và tạo rất nhiều ý tưởng mới mẻ đã và đang kết nối bản thân mình thương xuyên với hoạt động thể chất, là thứ tất yếu giúp kéo dài sức khoẻ tinh thần, thể chất và sự nghiệp chuyên môn.
Bạn không cần phải trở thành người cuồng luyện tập, nhưng không ai có thể làm bạn đổ mồ hôi ngoài chính bản thân mình. Nếu bạn muốn tiếp tục cạnh tranh trong thế giới hiện đại ngày nay thì bạn phải biến hoạt động thể chất thành thói quen hằng ngày của mình.
Chúc các bạn thành công !
Về tác giả:
Christopher Bergland là vận động viên chạy bền cấp thế giới, coach, tác giả và nhà hoạt động chính trị.
Dịch và Biên Tập: Quách Hải Thọ
Nguồn: https://www.psychologytoday.com/intl/blog/the-athletes-way/201302/7-habits-healthy-mind-in-healthy-body
Theo tamlyhoctoipham.com