Đừng lãng phí Tuổi 20 — Huấn luyện Bộ não để đạt đến thành công lâu dài (Phần 2)

Ở phần I của loạt bài gồm 2 phần này, chúng ta đã khám phá cơ hội đầu tiên chỉ xuất hiện một lần trong đời của bộ não ở độ tuổi 20: là khuynh hướng đam mê mãnh liệt và sự tò mò sâu sắc về người khác và thế giới, cùng lòng can đảm đối mặt với rủi ro. Nhưng các phẩm chất này chỉ là lợi thế nếu chúng được sử dụng theo cách mà chúng được thiết kế: làm động lực để dám chấp nhận mạo hiểm có chủ đích, hướng tới tương lai–những mạo hiểm kéo theo việc học hỏi những trải nghiệm mới, sự phát triển cá nhân và tính độc lập lớn hơn. Đánh liều để xem thử sẽ như thế nào khi uống bia theo kiểu shotgun sẽ không giúp bạn tiến lại gần hơn với tương lai lý tưởng của bạn.

Cùng một lúc với việc triển khai những đam mê của mình, bạn cũng nên tận dụng cơ hội tuyệt vời thứ hai của bộ não ở tuổi 20: cơ hội để đóng một vai trò tích cực trong việc định tội phạm hình sự phát triển của phần điều hành của trí óc của bạn.

Nếu tuổi 20 của bạn là để triển khai, còn tuổi 30 là để xây dựng, thì đây là cơ hội để huấn luyện “người thợ xây,” của bạn, vị “CEO” vỏ não trước trán, người mà bạn sẽ bàn giao quyền kiểm soát “start-up/công ty khởi nghiệp” của bạn vào cuối độ tuổi 20. Chuyển từ tuổi 20 sang 30 quả thực rất giống với việc ra mắt một công ty mà bạn biết rằng cuối cùng bạn sẽ rời đi; đồng thời bạn đang làm việc tích cực, bạn cũng cần đào tạo anh chàng mà cuối cùng sẽ tiếp quản vị trí của bạn, cho anh ta những kỹ năng và năng lực mà anh ta sẽ cần đến để chèo lái con tàu khi bạn đã rời đi. Chất lượng của việc đào tạo này sẽ quyết định rất nhiều đến thành công trong tương lai của sự cố gắng, tức là, phần còn lại của cuộc đời bạn.

Cắt tỉa Xi-náp trong khu vườn não bộ

Hôm trước chúng tôi đã nói về một quá trình rất quan trọng diễn ra trong bộ não ở độ tuổi 20, điều này rất quan trọng mà người trẻ cần nắm bắt được: sự tăng cường diễn ra cùng một lúc của hệ limbic-chấp nhận rủi ro, dễ xúc cảm, mãnh liệt và sự trưởng thành của vỏ não trước trán-lý trí, điềm tĩnh, vững vàng, kiểm soát cơn bốc đồng. Nhưng chính xác thì vỏ não trước trán trưởng thành như thế nào?

Phần lớn sự phát triển bộ não của chúng ta diễn ra trong 2 giai đoạn: sinh sôi quá mức và cắt tỉa. Đầu tiên, bộ não sản sinh quá mức hàng triệu xi-náp, nhiều hơn số lượng xi-náp mà bộ não có thể dùng đến—nó chuẩn bị-quá mức cho những gì sắp xảy ra. Sau đó nó tổ chức và cắt tỉa những liên kết nơ-ron dư thừa này, loại bỏ những liên kết nơ-ron không dùng đến và củng cố, ổn định hóa những liên kết đang dùng —giống như một thợ làm vườn cắt tỉa những cành khô héo khỏi một cái cây.

Từ lâu người ta đã biết rằng quá trình sản sinh quá nhiều/cắt tỉa này diễn ra trong 18 tháng đầu đời của trẻ sơ sinh. Bộ não tăng cường sản sinh ra các tế bào để chuẩn bị cho đứa bé học hỏi một lượng lớn thông tin về ngôn ngữ và thế giới xung quanh trẻ trong một khoảng thời gian ngắn. Sau 3 tuổi, nó bắt đầu từ từ tỉa bớt những liên kết nơ-ron không dùng đến để bộ não con người phát triển được 95% vào năm 6 tuổi.

Gần đây các nhà khoa học lại phát hiện thấy một vòng thứ hai của việc sản sinh quá mức và cắt tỉa xi-nap lại khởi động ở tuổi vị thành niên và kéo dài đến khoảng 25 tuổi. Lần này, việc sản sinh quá nhiều xi-nap của não bộ không tập trung vào những thứ mà một đứa bé cần biết, như ngôn ngữ và các kỹ năng vận động, mà đúng hơn là tập trung vào những khả năng thiết yếu cho việc lèo lái ở tuổi trưởng thành–suy nghĩ lý trí, lập luận, kiểm soát cơn bốc đồng, đặt mục tiêu và lên kế hoạch. Cắt tỉa xi-nap là quá trình mà thông qua đó sự trưởng thành của vỏ não trước trán thật sự diễn ra–cách mà bạn huấn luyện “vị CEO” của bạn.

Dùng nó hay Mất nó 

Vậy chính xác thì quá trình cắt tỉa xi-nap hoạt động như thế nào?

Mặc dù sự hoàn thiện của quá trình trưởng thành của vỏ não trước trán sẽ xảy đến với tất cả mọi người, nhưng không phải vỏ não trước trán của tất cả chúng ta sẽ “được thiết lập” theo cùng một cách. Sự phát triển của bộ não không đơn giản được định hình bởi tuổi tác, mà còn được định hình rất nhiều bởi trải nghiệm.

Bộ não không cắt tỉa những xi-nap dư thừa của nó theo kiểu điên rồ. Những xi-nap nào được giữ lại và xi-nap nào bị héo tàn được quyết định bởi những xi-nap nào được sử dụng và cái nào được cho phép nghỉ ngơi.

Theo Meg Jay, tác giả cuốn The Defining Decade lý giải:

“Theo lối dùng nó-hay-mất nó, những kết nối thùy trán mà chúng ta sử dụng được bảo tồn và tăng cường; còn những kết nối mà ta không dùng thì sẽ héo mòn thông qua việc cắt tỉa. Chúng ta trở thành cái mà chúng ta nghe, thấy và làm mỗi ngày. Chúng ta không trở thành cái mà chúng ta không nghe, không thấy và không làm hằng ngày. Trong khoa học thần kinh, điều này được gọi là ‘sự sinh tồn của cái bận rộn nhất.’”

Hay như nhà khoa học thần kinh, tiến sĩ Jay Giedd nói:

“Nếu một thiếu niên [hoặc người trẻ ở độ tuổi 20] đang học nhạc hay chơi thể thao hay học tập, thì đó là những tế bào và kết nối thần kinh sẽ được gắn chặt. Còn nếu chúng cứ nằm dài trên đi văng hoặc chơi game hay xem MTV, thì đó là những tế bào và kết nối thần kinh sẽ sống sót.”

Về cơ bản, điều này có nghĩa là nền giáo dục, những trải nghiệm và các mối quan hệ bạn lựa chọn theo đuổi ở độ tuổi 20 sẽ quyết định quá trình cắt tỉa xi-nap của bộ não của bạn.

Điều này có nghĩa là bạn cần chủ tâm trong việc điều chỉnh vỏ não trước trán của bạn để đạt được hiệu suất tối ưu trong vài thập kỷ tới! Bạn muốn trao cho vị CEO vỏ não trước trán khóa huấn luyện nào? Những kỹ năng và năng lực nào mà bạn muốn rèn luyện cho bộ não để thực hiện khéo léo trong quãng đời còn lại của bạn?

Một số người đánh giá thấp tầm quan trọng của độ tuổi đôi mươi khi nói rằng nó đơn giản chỉ là một buổi diễn tập cho những điều sắp đến. Nhưng nếu đúng là thế thì bạn cần tự hỏi bản thân rằng bạn đang chuẩn bị để đóng vai trò gì. Nếu bạn đang ôm hy vọng tóm được vai trò của người chồng biết yêu thương và chung thủy thì liệu việc tập dượt bằng những cuộc tình một đêm có giúp bạn chuẩn bị tốt cho vai trò ấy hay không? 

Hãy rèn sắt khi còn nóng, và Kim loại còn đang mềm dễ uốn 

Sự phát triển cuối cùng này của bộ não cũng giống như nâng cấp hệ thống dây điện–sau khi nó hoàn tất, vỏ não trước trán sẽ hoạt động nhanh hơn và hiệu quả hơn. Nhưng bạn thắng ở tốc độ thì bạn thua ở sự linh hoạt.

Điều này làm cho khoảng thời gian trước khi công việc thiết lập hoàn tất là một thời điểm của cơ hội lớn. Trong khi bộ não của bạn còn linh hoạt và dễ uốn nắn, bạn có thể–và phải–đóng một vai trò chủ động trong việc định hình cách mà đường dây (nơ-ron) được thiết lập. Sẽ không bao giờ mà việc định hình bản thân, học hỏi những điều mới mẻ và trở thành kiểu người mà bạn mong muốn lại dễ dàng như thế nữa.

Đừng hiểu sai ý tôi, bộ não “có tính dẻo/dễ uốn nắn” trong suốt cuộc đời của chúng ta. Chúng ta luôn luôn có thể thay đổi những thói quen và hành vi của mình, cho dù chúng ta 20 hay 60 tuổi. Nhưng một khi bộ não tuổi vị thành niên hoàn tất quá trình phát triển và “cài đặt” thì việc thay đổi đường lối hành động của chúng ta sẽ trở nên khó khăn hơn. Tính dẻo của bộ não tuổi vị thành niên thì dễ uốn nắn, trong khi tính dẻo của bộ não lớn tuổi thì gian nan hơn nhiều–đòi hỏi nhiều sự nhào nặn và nhiệt để uốn nắn nó.

Hoặc hãy nghĩ về nó theo cách này: đến giữa độ tuổi 20, việc uốn nắn hành vi của bạn cũng giống như tạo con đường mòn đi qua một bãi cỏ. Một khi bộ não của bạn đã hoàn tất quá trình phát triển thì nó sẽ muốn chọn đi theo con đường dễ nhất–những con đường mà bạn đã tạo ra, những liên kết nơ-ron mà bạn đã tạo dựng. Sau độ tuổi 20, việc tạo ra một con đường mới sẽ đồng nghĩa với làm một con đường băng qua một cánh đồng đã chuyển từ bãi cỏ mềm mại thành một khu rừng cỏ mọc um tùm, dày đặc đòi hỏi nhiều nỗ lực hơn để cày xới. Việc này có thể làm được, nhưng khó khăn.

Trong suốt thời vị thành niên và đến độ tuổi 25, chất xám được cắt tỉa khi những liên kết nơ-ron không được sử dụng “teo đi,” trong khi những liên kết nơ-ron nào được dùng đến thì sẽ được củng cố và tổ chức hiệu quả hơn. Như đồ họa ám chỉ, những chứng nghiện bắt đầu từ tuổi vị thành niên đã gắn chặt vào não bộ khi nó “đã thiết lập,” khiến ta khó mà vứt bỏ chúng ở tuổi trưởng thành.

Đây là lý do tại sao các nhà nghiên cứu phát hiện thấy sau tuổi 30, những suy nghĩ, cảm xúc, hành vi và tính cách của bạn trở nên tương đối ổn định và cố định. Quả thực không có nhiều tranh cãi giữa các chuyên gia về điểm này: một số vị nói rằng hầu như không có thay đổi nào có thể xảy ra sau tuổi 30, còn vị khác thì bảo những thay đổi nhỏ có thể xảy ra, và đó chỉ là vấn đề về mức độ của việc chia rẽ trong quan điểm. Điều mà tất cả bọn họ đều nhất trí đó là đến tuổi 30, phần lớn con người của bạn đã được kết tinh, và như Jay giải thích, “Tính cách của chúng ta thay đổi nhiều trong những năm tháng ở lứa tuổi 20 hơn bất kỳ thời điểm nào trước hoặc sau đó.” Ở độ tuổi 30, chúng ta chỉ đơn giản là “tiếp tục với, hoặc chỉnh sửa những động thái mà chúng ta đã tạo ra trong những năm 20 tuổi.”

Lý do vẫn còn những người đàn ông (và phụ nữ) ở độ tuổi 30 chưa trưởng thành, đó là họ tin rằng họ có thể dành những năm tháng tuổi 20 để buông thả và tiệc tùng rồi đến một ngày khi họ bước sang tuổi 30 mọi chuyện sẽ đến với họ một cách mầu nhiệm và họ sẽ sẵn sàng để chuyển sang giai đoạn khác. Nhưng khi bộ não của họ “thiết lập”–tính dẻo đã cứng lại—thì những thứ đang diễn ra trong cuộc sống của họ vào thời điểm đó–thức dậy trên sàn nhà của ai đó và làm việc ở cửa hàng Starbucks–đã khắc sâu vào vỏ não của họ.

Nếu bạn không muốn trở thành chàng trai ở độ tuổi 44 đang sống như thể anh ta mới 23 tuổi (ngay cả khi bản thân anh ta đã quá mệt mỏi với cuộc sống ấy và sẵn sàng cho một giai đoạn khác), hãy tạo tác vỏ não trước trán của bạn khi bạn đang ở độ tuổi đôi mươi bằng cách tìm kiếm các trải nghiệm và cam kết mà chúng sẽ luyện tập và thách thức khả năng lên kế hoạch, đặt mục tiêu và kỷ luật bản thân của bạn. Kéo căng bản thân bạn ngay bây giờ sẽ củng cố những liên kết nơ-ron tốt nhất, tăng cường và làm cho vỏ não trước trán của bạn trở nên dày dạn và tạo ra một nền tảng nhận thức không đơn giản là chuẩn bị cho một vài năm vui vẻ, mà cho cả một cuộc đời hạnh phúc và mãn nguyện.

Đừng lãng phí độ tuổi 20 

Hiểu nhiều hơn về cách thức não bộ hoạt động cho thấy trái với quan điểm cho rằng những năm tháng tuổi 20 có thể tùy ý sử dụng và không quan trọng, những công việc mà bạn đảm đương, những mối quan hệ mà bạn thiết lập, và những quyết định bạn đưa ra trong thập kỷ này trên thực tế có thể có ảnh hưởng rất lớn đến kiểu người mà bạn sẽ trở thành và quãng đời còn lại của bạn sẽ thành ra thế nào.

Kiến thức này, kết hợp với hiểu biết về sức mạnh đặc biệt của bộ não độ tuổi 20 mà chúng ta đã thảo luận ở bài trước, hy vọng là thuyết phục được bạn rằng quan điểm “Ba mươi là độ tuổi 20 mới” quả thực là một thứ tào lao. Những người bảo với bạn rằng: “Đừng có lo. Bạn còn nhiều thời gian mà,” có thể có ý tốt, nhưng thật sai lầm--độ tuổi 20 không thể hoán đổi với mọi thập kỷ nào khác sắp đến. Chúng chắc chắn là không thể sử dụng một cách tùy tiện.

Độ tuổi 20 của bạn thật sự là một cơ hội chỉ đến một lần trong đời. Một sự hợp lưu của nhiều yếu tố tạo ra một khoảng thời gian mạnh mẽ nhưng ngắn ngủi, và bạn nợ chính mình để tận dụng nó một cách hiệu quả nhất.

Nhưng điều đó có nghĩa là gì? Bạn phải bỏ qua việc phiêu lưu và khám phá ở độ tuổi 20 và an cư lập nghiệp càng sớm càng tốt? Hầu như không.

Trên thực tế, độ tuổi đôi mươi là thời điểm lý tưởng để phiêu lưu và khám phá, song các trải nghiệm mà bạn lựa chọn nên có yếu tố chủ tâm/được định trước. Chúng không nên chỉ cho phép bạn nhìn và thử những điều mới mẻ, mà còn nên mở rộng tầm nhìn của bạn, ảnh hưởng đến tính cách của bạn và giúp bạn học hỏi và phát triển. Hãy tìm kiếm những trải nghiệm vừa khai thác những đam mê của bạn và luyện tập và kéo căng những khả năng điều hành của trí óc bạn.

Về cơ bản, những công việc mà bạn theo đuổi càng hướng đến (dù gián tiếp) mục tiêu cuối cùng của bạn thì càng tốt. Bạn không cần phải hoàn thành mọi mục tiêu của mình ở độ tuổi 20. Khi tôi bảo rằng tuổi 20 là thời điểm hoàn hảo để khởi động những chuyện lớn lao, khởi động không có nghĩa là hoàn thành–mà nó có nghĩa là bắt đầu.

Mặc dù tôi mở đầu bài viết phần I bằng cách liệt kê một số thành tựu đáng chú ý của những người đàn ông ở đầu độ tuổi 20, tôi làm vậy nhằm thể hiện tiềm năng lớn lao nhưng thường bị xem nhẹ của đàn ông trẻ tuổi. Nhưng cũng có hiệu quả tương tự như bản danh sách tội phạm học ấy là bản danh sách tội phạm học cho thấy những việc mà đàn ông ở độ tuổi 20 đã làm nhưng chưa mang đến thành công ngay lập tức, song đã giúp họ bước đi trên con đường hướng tới nó:

Ở tuổi 20: Plato trở thành môn đồ của Socrates, Mối quan hệ này đã mở đường cho  Plato phát triển những lối tư duy mới mà cuối cùng sẽ trở thành nền tảng của tư duy phương Tây.

Ở tuổi  21: Jack London đã lên tàu đi đến Klondike trong cơn sốt đầu tiên của những người đi tìm vàng. Cuộc phiêu lưu của ông ở phương Bắc sẽ tạo ra chất liệu cho nhiều bài viết và cuốn sách nổi tiếng nhất của ông.

Ở tuổi 22: Charles Darwin đã đăng ký với tư cách là nhà tự nhiên học của HMS Beagle trong chuyến hành trình dài 5 năm đến Nam Mỹ và Quần đảo Galapagos. Mặc dù cha ông khuyên ông đừng đi, cho rằng sẽ lãng phí thời gian, song những quan sát và ghi chép phong phú của Darwin và bộ sưu tập những mẫu vật mà ông thu thập được trong hành trình đã giúp ông phát triển thuyết tiến hóa của mình.

Ở tuổi 25: Nhà thần thoại học tương lai Joseph Campbell đã thuê một cái lán ở Woodstock, New York và tham gia vào quá trình nghiên cứu độc lập chuyên sâu và nghiêm ngặt, đọc các tác phẩm kinh điển 9 tiếng một ngày, trong 5 năm liên tục.

Ở tuổi 26: “Johnny Appleseed” đã mang hạt táo đến Thung lũng Ohio. Vâng, anh ấy đang gieo hạt theo đúng nghĩa đen ở độ tuổi đôi mươi.

Ở tuổi 27: Kurt Vonnegut, Jr. đã nghỉ việc tại General Electric để trở thành một nhà văn toàn thời gian, còn Henry David Thoreau thì bỏ đi trong hai năm để sống một mình trong một túp lều ở đầm Walden.

Tuổi đôi mươi không phải là xoay quanh việc hoàn thành mọi mục tiêu của bạn, mà đúng hơn là tạo dựng một nền tảng sẽ cho phép bạn xây dựng chúng trong suốt phần đời còn lại của bạn. Như Jay diễn tả: “Có một sự khác biệt lớn giữa có một cuộc sống ở độ tuổi 30 và bắt đầu một cuộc sống ở độ tuổi 30.” Bắt đầu cuộc sống của bạn và tạo ra một nền tảng vững chắc bao gồm việc tìm kiếm nền giáo dục, những trải nghiệm và những cuộc theo đuổi phù hợp với các mục tiêu của bạn, thách thức bạn và do đó tạo ra cái gọi là “vốn bản sắc- identity capital.” Vốn bản sắc bao gồm các mục sơ yếu lý lịch như bằng cấp và công việc và những công việc tình nguyện, mà còn cả các kỹ năng giao tiếp với người khác của chúng ta, khả năng phục hồi khi đối mặt với thất bại, khả năng giải quyết vấn đề khi gặp áp lực, và hiểu biết về văn hóa, thế giới và bản chất con người. Các nghiên cứu cho thấy, Jay viết, “Những người trẻ ở độ tuổi 20 dành thời gian để khám phá và cũng đủ dũng khí để đưa ra những cam kết trong cuộc sống thì tạo dựng được bản sắc mạnh mẽ hơn.” Những bản sắc này gắn liền với lòng tự trọng cao hơn, tính kiên trì, những kỳ vọng thực tế, một ý thức sáng tỏ hơn về bản thân, hài lòng hơn với cuộc sống, quản lý stress tốt hơn, lý luận vững chắc hơn và khả năng chống lại sự tuân thủ. Tất cả những phẩm chất này sẽ giúp bạn đứng vững bất kể đường đời đưa bạn đến đâu. Vốn bản sắc đóng vai trò như tiền tệ của sự nghiệp và các mối quan hệ; bạn càng tích lũy nhiều thì bạn càng trở nên “giàu có hơn”, và bạn càng có thể mở ra nhiều cánh cửa hơn khi bạn bước vào tuổi 30 và quãng đời còn lại của bạn.

Đợi đã Brett! Tôi đã ngoài ba mươi và loạt bài viết này làm tôi thấy buồn ghê gớm!  Liệu còn có hy vọng nào cho tôi không?

Tôi chắc chắn đã nhận thấy khá nhiều bình luận ở bài đầu tiên: “Điều này thật não nề. Tôi ước mình đọc được nó sớm hơn trong đời. Giờ thì đã quá trễ với tôi.”

Hãy vui lên những bạn ở độ tuổi 30 và 40 (hay các bạn ở độ tuổi 70 hoạt bát, am hiểu công nghệ). Loạt bài này được thiết kế để truyền cảm hứng cho những chàng trai ở độ tuổi 20 nhằm hiểu được thập kỷ này trong cuộc đời họ ẩn chứa biết bao nhiêu là tiềm năng, và cần tận dụng triệt để. Nhưng tôi không muốn những người lớn tuổi hơn bỏ đi với cảm giác chẳng còn hy vọng nào cho họ và họ sẽ phải chấp nhận với bất cứ nơi nào mà họ đang đứng trong cuộc sống.

Tôi thực sự tin rằng lứa tuổi 20 là thời gian lý tưởng để đưa ra những quyết định quan trọng, khởi động những chuyện lớn lao và lập cam kết–những đặc tính độc đáo nhưng sớm tàn của bộ não vị thành niên khiến bạn dễ dàng làm điều đó hơn bao giờ hết. Nhưng làm chuyện lớn và có những thay đổi sau lứa tuổi 20 không phải là bất khả thi, chỉ là khó khăn hơn thôi. Có rất nhiều ví dụ trong lịch sử về những người đàn ông có đóng góp vĩ đại nhất cho xã hội lúc về già. Tôi cũng biết có nhiều Joes đã thay đổi cuộc đời họ sau tuổi 30 sau khi dành những năm tháng tuổi 20 sống buông thả và giờ đang có cuộc sống thành công, hạnh phúc và mãn nguyện. Đối với những người có kỷ luật và tận tâm, cánh cửa dẫn đến sự vĩ đại luôn rộng mở.

Vậy tóm lại: Nếu bạn là một người trẻ, tôi cầu xin bạn hãy rèn sắt khi còn nóng và đừng để vuột mất cơ hội của tuổi 20. Và nếu bạn hơi luống tuổi, đừng nói lời giá như, thay vào đó hãy tiến lên với sức mạnh của bạn. Bất kể bạn bao nhiêu tuổi, một thuyền trưởng mạnh mẽ và khôn ngoan luôn luôn có thể xoay chuyển con tàu.

 

Tài liệu tham khảo

What twentysomething men were doing in their 20s was taken from ”What Other People Accomplished When They Were Your Age” generator.

 

Nguồn: Art of Manliness

Theo tamlyhoctoipham.com