Hãy tưởng tượng bạn đã làm điều gì đó khủng khiếp với ai đó, rồi sau đó tưởng tượng về một lần bạn giúp ai đó. Mỗi hành động trên sẽ tác động đến việc bạn yêu hoặc ghét người đó nhiều như thế nào?
Kinh nghiệm cho rằng, khi làm hại ai đó, nếu chúng ta cảm thấy tồi tệ về điều đó, thì có thể khiến chúng ta thích người mà chúng ta làm hại nhiều hơn. Và thêm nữa, chúng ta thường không thích những người nhờ ta giúp đỡ. Những yêu cầu như thế gây bất tiện cho ta, đặc biệt nếu yêu cầu đó lớn hoặc chúng ta không biết về người đó. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu cho thấy sự giúp đỡ gây ra sự yêu thích lớn hơn đối với người mà chúng ta giúp và làm hại người khác gây ra sự thù ghét lớn hơn đối với người mà chúng ta làm hại.
1) Bất hoà về nhận thức (Cognitive Dissonance)
Nghiên cứu về sự bất hòa nhận thức cho thấy khi có sự mâu thuẫn giữa quan điểm về bản thân (chẳng hạn, 'Tôi là người tốt') và hành vi của chúng ta (ví dụ, 'Tôi làm tổn thương cảm xúc của người ấy’), điều này dẫn đến sự không thoải mái về mặt tâm lý, khiến mọi người phải tìm cách giải quyết. Ví dụ, nghiên cứu cho thấy khi người tham gia được yêu cầu giúp đỡ một thực nghiệm viên thì họ yêu thích người đó nhiều hơn so với nếu họ không được yêu cầu giúp đỡ anh/cô ấy. Quan điểm cơ bản là mọi người tin rằng 'Tôi đã làm một việc tốt cho anh/cô ấy, vậy nên tôi phải thích anh/cô ấy.' Nếu mọi người không thích thực nghiệm viên đó thì khi ấy sẽ không có sự bất hoà giữa hành vi và thái độ của họ, đây là điều mà mọi người muốn tránh.
Ngược lại, khi làm hại ai đó, quan điểm về bản thân chúng ta là người tốt mâu thuẫn với hành vi gây tổn thương người khác của chúng ta. Một cách nhanh chóng để giảm bớt sự bất hoà này là đổ lỗi cho người đó hoặc nhóm người mà chúng ta hãm hại. Điều này làm cho hành vi gây tổn thương của chúng ta là ổn thỏa trong tâm trí chúng ta, vì người đó xứng đáng với điều đó hoặc nếu không thì họ cũng phải là phường độc ác, vô đạo đức hoặc bất cứ điều gì để làm cho hành vi của chúng ta trông không đến nỗi quá ác.
2) Giết chóc sinh ra giết chóc
Nghiên cứu của giáo sư trường đại học Auckland, Andy Martens phát hiện thấy mọi người cảm thấy ít khó chịu hơn khi giết nhiều sinh vật thì họ càng giết chúng nhiều hơn. Trong các nghiên cứu đó, mọi người có xu hướng cảm thấy tốt hơn với mỗi con bọ họ giết. Nói cách khác, họ cảm thấy khó giết (về mặt cảm xúc) con bọ đầu tiên so với con bọ thứ 5, và con bọ thứ 10 thì dễ dàng hơn con bọ thứ 5. Rõ ràng có sự khác biệt rất lớn giữa giết một con người và một con bọ, nhưng điều này cho thấy khi chúng ta hãm hại một ai/sinh vật nào đó thì chúng ta có xu hướng ít quan tâm đến nó hơn. Chúng ta ít quan tâm hơn về mặt đạo đức đối với những con bò sau khi chúng ta ăn thịt chúng, và hầu hết những thông báo từ quân lính nói rằng, giết chóc hầu như không dễ dàng trong lần đầu tiên, nhưng (dù vẫn rất kinh khủng) lại trở nên dễ dàng hơn với những lần tiếp theo.
3) Che giấu thái độ đạo đức giả
Một nghiên cứu gần đây được xuất bản trong tạp chí Personality and Social Psychology Bulletin của Lisa Shu và các cộng sự của trường đại học Harvard đã kiểm tra về cách mà mọi người biện hộ cho những hành động trái đạo đức của họ trước bản thân. Nghiên cứu này phát hiện thấy khi mọi người làm điều gì đó mà họ nghĩ là trái đạo đức (như lừa dối hoặc trộm cắp) thì sau đó họ ít có khả năng nhớ lại một tiêu chuẩn về danh dự mà họ được đọc trước đó. Thêm nữa, họ có nhiều khả năng thoát khỏi sự ràng buộc về mặt đạo đức, ví dụ như bằng cách suy nghĩ rằng chẳng sao cả khi lừa dối và những quy tắc thì nên linh hoạt. Nói cách khác, khi mọi người có một hành động có hại, họ có xu hướng điều chỉnh các quy tắc để biện hộ cho sự vô đạo đức của chính họ.
Mặc dù không được trực tiếp kiểm tra trong những nghiên cứu đó, điều này có thể cho thấy khi con người hãm hại ai đó, họ không có xu hướng yêu thích người đó. Đúng hơn là, vì họ muốn biện hộ về mặt đạo đức trước bản thân lý do tại sao họ làm hại người đó, họ có nhiều khả năng sẽ ghét người mà họ làm hại (thật dễ dàng hơn để cảm thấy ổn về việc làm hại ai đó nếu chúng ta không coi trọng họ). Điều này khá phù hợp với nghiên cứu của Albert Bandura (nhà tâm lý thuộc đại học Stanford) phát hiện thấy, những người có nhiều khả năng hỗ trợ một cuộc chiến tranh nhất, cũng có nhiều khả năng làm giảm giá trị con người của những quân lính phe kẻ thù.
Lần tới khi bạn thấy mình ghét ai đó hoặc bạn muốn thích ai đó nhiều hơn, hãy giúp họ nhiều hơn và làm hại họ ít hơn. Cuối cùng, bạn sẽ phát hiện thấy mình yêu thích lớn hơn đối với nhiều người hơn. Và họ có nhiều khả năng cũng sẽ thích lại bạn.
Nguồn: https://www.psychologytoday.com/ca/blog/the-big-questions/201103/wanna-someone-help-them
Theo tamlyhoctoipham.com