“Người thông minh về cảm xúc biết rằng họ chỉ có thể khỏe mạnh về mặt tinh thần ở một vài khía cạnh của cuộc sống và trong những khoảnh khắc nhất định, nhưng họ cam kết với việc tìm hiểu những điểm họ còn thiếu sót và cảnh báo cho người xung quanh về chúng, cùng với một lời xin lỗi và sự hòa nhã”.
“Trưởng thành là khả năng sống trọn vẹn và đồng đều trong nhiều bối cảnh khác nhau”, nhà triết học và nhà thơ David Whyte đã viết trong một trong số những bài suy tư hay nhất của ông. Trước ông, Anaïs Nin đã đưa chủ đề này vào trong bản nhật ký của bà và biến nó trở thành tác phẩm triết học:”Nếu bạn cảm nhận những cảm xúc, tầm nhìn của mình mãnh liệt và trọn vẹn, bạn sẽ nhận thấy sự liên hệ giữa chúng với cảm xúc của người khác. Nó không phải câu hỏi lựa chọn,cái này trả giá bằng cái kia, mà là vấn đề của sự hoàn thiện, tổng thể, thống nhất, và hoà hợp, đây chính là điều tạo nên sự trưởng thành”. Và sự trưởng thành về mặt cảm xúc không xảy đến với chúng ta như một chức năng thụ động phụ thuộc vào thời gian. Như Toni Morrison đã viết, nó là “một vẻ đẹp khó khăn, một vinh quang khó giành được” – là sản phẩm của việc tạo ra một nhân vật điêu khắc có chủ ý, là quá trình chậm rãi và có hệ thống để đẽo gọt khỏi con người chúng ta những xung động trẻ con muốn nổi đóa, muốn hờn dỗi, muốn tự thỏa mãn ngay lập tức mà không quan tâm đến người khác, muốn biến những cảm xúc xấu hổ, thất vọng và cô đơn thành vũ khí để chống lại người khác. Giống như hạnh phúc – một kỹ năng sống khác bị chúng ta phân loại nhầm thành một thứ trừu tượng và thụ động– sự trưởng thành về cảm xúc đòi hỏi giáo dục từ sớm, kiên nhẫn học lại, và luyện tập không ngừng.
Đó là điều mà Alain de Botton, một trong những nhà tư tưởng hiện sinh trữ tình và sáng suốt nhất của thời đại chúng ta, đã đề cập trong cuốn sách tội phạm học The School of Life: An Emotional Education – cuốn sách tội phạm học cùng với học viện của ông về sự hoàn thiện bản thân, hoàn thành trong một thập kỷ.
Alain de Botton
De Botton đã xem xét một cách thức học tập giúp mở đường cho sự trưởng thành về mặt cảm xúc:
Sự tài tình của giống loài chúng ta nằm ở khả năng truyền tải kiến thức tích lũy được cho các thế hệ kế tiếp. Những người chậm nhất trong chúng ta, chỉ trong vài giờ, cũng có thể tiếp thu hệ thống tư tưởng mà các thế hệ thiên tài đã dành cả đời để nghiên cứu.
Nhưng điểm khác biệt là cách chúng ta lựa chọn những lĩnh vực mà chúng ta cho là có thể học tập và cải thiện chính mình. Năng lượng của chúng ta đang được hướng nhiều hơn đến các ngành, bộ môn liên quan đến vật chất, khoa học và kỹ thuật, và thường tránh né những bộ môn về tâm lý và cảm xúc.
Những nỗi lo lắng thường xoay quanh câu hỏi là làm thế nào để thế hệ tiếp theo có thể học tốt môn toán; rất ít câu hỏi liên quan tới việc chúng sẽ kết hôn hay xây dựng lòng tốt như thế nào. Chúng ta dành quá nhiều giờ cho việc học hỏi về những mảng kiến tạo địa chất và sự hình thành của các đám mây, trong khi tìm hiểu rất ít về cảm xúc xấu hổ hay giận dữ.
Giả định được đặt ra là sự thấu hiểu cảm xúc có thể không cần thiết hoặc về bản chất là không thể truyền dạy được, nó vượt xa phạm vi của lý luận hoặc phương pháp, nó là một hiện tượng không phục vụ chức năng tái tạo nòi giống và tốt nhất là ta nên phó mặc nó cho bản năng và trực giác của mỗi cá nhân. Chúng ta buộc phải tự tìm đường cho riêng mình trong thế giới tâm trí phức tạp, bí ẩn của bản thân – một nước đi đáng kinh ngạc (và khôn ngoan) chẳng kém lời gợi ý rằng mỗi thế hệ nên tự mình khám phá lại các định luật vật lý.
Art by Mouni Feddag for a letter by Alain de Botton from A Velocity of Being: Letters to a Young Reader. Available as a print.
De Botton lập luận rằng, định hướng phi lý này trong đời sống xúc cảm của chúng ta là tài sản được kế thừa từ người La Mã, những người đã cho rằng trực giác sơ khai là cơ quan điều hành tối cao đối với hành vi của con người. (Nhưng người La Mã thì cũng rất bất nhất – mặc cho niềm tin của họ về sự có sẵn không thể thay đổi được của thực tại cảm xúc và tính chính xác của xúc cảm, họ có sự công nhận rất mơ hồ về việc lý trí cần phải được áp dụng một cách chủ tâm để kiểm soát sự hoang dại của cảm xúc. Mary Shelley, con đẻ của cặp đôi quyền lực nhất trong lĩnh vực triết học chính trị, đã xuất bản cuốn tiểu thuyết giả tưởng Frankenstein – một trong những tác phẩm văn học sâu sắc về khía cạnh tâm lý và có tính tiên tri nhất từng được sáng tác, và mức độ đó như được nhân ba khi tác phẩm này được viết bởi một cô gái mười tám tuổi – chứa đựng lời khuyên răn chống lại uy quyền không được khống chế của những khao khát về mặt cảm xúc của bản ngã, những khao khát không bị ngăn chặn bởi lý trí và ý nghĩ về hậu quả. Ngoại trừ điểm này, quan điểm rộng lớn hơn của De Botton thì khá tuyệt vời:
“Kết quả của triết học La Mã xuất hiện ở khắp mọi nơi: sự tiến bộ ngày càng tăng trong các lĩnh vực công nghệ và vật chất cùng với sự trì trệ trong các lĩnh vực liên quan đến tâm lý học. Chúng ta phức tạp, tỉ mỉ trong việc xử lý máy móc và công nghệ của mình, và loay hoay, vụng về trong cách quản lý những cảm xúc của bản thân. Về mặt trí tuệ, chúng ta tiến bộ hơn so với người Sumer hay người Picts cổ đại. Chúng ta có công nghệ của một nền văn minh tiên tiến để tạo sự cân bằng tạm bợ với lĩnh vực xúc cảm, một lĩnh vực không phát triển bao nhiêu kể từ khi chúng ta còn sống trong các hang động. Chúng ta có những thèm khát và những cơn giận dữ mang tính hủy diệt của loài linh trưởng nguyên thủy và đang sở hữu đầu đạn nhiệt hạch.”
Năm 1983, nhà tâm lý học Howard Gardner đã phát triển một lý thuyết ảnh hưởng rộng rãi: lý thuyết đa trí tuệ. Lý thuyết này đã mở rộng định nghĩa hạn hẹp của nền văn hóa thời bấy giờ rằng trí tuệ chỉ bao gồm kỹ năng ngôn ngữ và kỹ năng toán học để bổ sung thêm 7 khả năng trí tuệ khác. Một thập kỷ sau, Daniel Goleman đã bổ sung loại hình trí thông minh thứ mười – trí tuệ xúc cảm – và nó nhanh chóng thẩm thấu vào trong văn hóa đại chúng khi những cảm xúc con người cất giấu bấy lâu như một phần bị lãng quên nay bỗng được công nhận là có giá trị hoặc thậm chí là một lĩnh vực còn tồn tại trong ý thức. Dựa trên di sản to lớn đó, với sự sáng suốt và nhạy cảm của chính mình, De Botton mang đến một định nghĩa phong phú hơn, đa chiều hơn:
“Người có trí tuệ cảm xúc cao biết rằng tình yêu là một kỹ năng, không phải là một loại cảm xúc, và nó đòi hỏi phải có sự tin tưởng, những thương tổn, sự rộng lượng, sự hài hước, sự am hiểu về mặt tình dục và sự chấp nhận có chọn lọc. Người thông minh về cảm xúc trao cho bản thân thời gian để xác định điều gì mang lại ý nghĩa cho đời sống nghề nghiệp của họ, và có sự tự tin và kiên trì để tìm ra điểm hòa hợp giữa các ưu tiên bên trong họ và yêu cầu của thế giới. Người có trí tuệ xúc cảm cao biết cách hy vọng và biết ơn, trong khi vẫn giữ được sự kiên định trước cấu trúc mang tính bi kịch cần thiết của sự tồn tại (structure of existence). Người thông minh về cảm xúc biết rằng họ chỉ có thể khỏe mạnh về mặt tinh thần ở một vài khía cạnh của cuộc sống và trong những khoảnh khắc nhất định, nhưng họ cam kết với việc tìm hiểu những điểm họ còn thiếu sót và cảnh báo cho người xung quanh về chúng, cùng với một lời xin lỗi và sự hòa nhã… Có rất ít những thảm họa, trong cuộc sống của chính chúng ta hay của các quốc gia, không có nguồn gốc sâu xa từ sự thiếu hiểu biết về mặt xúc cảm.”
De Botton đã cẩn thận khi thừa nhận rằng quá trình này (lineof inquiry) có thể kích hoạt cơ chế dị ứng của trí tuệ hiện đại đối với kiểu học tập được dán nhãn tự lực (self-help). Tuy nhiên, ông nhắc nhở chúng ta rằng quá trình tự hoàn thiện bản thân luôn đi cùng với các trải nghiệm của con người và làm sống lại những nhà trí thức được tôn kính nhất của mỗi nền văn minh – đó là trung tâm của Stoics, và trong các bài tiểu luận của Montaigne, và là trung tâm của Thiền tông và trong nghệ thuật văn học của Proust (người mà De Botton đã đặc biệt đề cập đến như suối nguồn của niềm an ủi hiện sinh). Ông đi từ logic đơn giản cho tới sự khinh miệt một cách phi lý và ngạo mạn đối với sự tự lực.
Bác bỏ ý kiến ủng hộ sự tự lực – rằng một người, ở một vài giai đoạn nào đó, có thể đứng trước một nhu cầu cấp bách về sự an ủi và giáo dục về mặt cảm xúc – dường như là một thành kiến bảo thủ.
Art by Corinna Luyken from My Heart — an emotional intelligence primer in the form of an uncommonly tender illustrated poem.
De Botton lập luận rằng, sự thất bại nền văn hóa của chúng ta trong việc biến trí tuệ cảm xúc thành một thứ có thể giáo dục xuất phát từ hai giả định sai lầm trong hệ thống giáo dục – thứ nhất nó tập trung vào việc chúng ta được dạy điều gì hơn là được dạy như thế nào, và thứ hai là xu hướng nhầm lẫn giữa thông tin và sự khôn ngoan. (Adrienne Rich đã nói về những sai sót này và phương pháp để sửa chữa chúng trong hội nghị của cô ấy năm 1977 về việc tại sao giáo dục lại là thứ chúng ta đạt được, chứ không phải thứ chúng ta nhận được). De Botton nghĩ đến một phương án khác về mặt cảm xúc:
Sự giáo dục về xúc cảm đòi hỏi chúng ta áp dụng hai khởi điểm khác nhau. Đầu tiên, cách thức giáo dục chúng ta được nhận có thể quan trọng hơn nhiều so với tầm quan trọng mà nó thường được gán, vì chúng ta có xu hướng từ chối nghe những lời nhận xét thẳng thắn về con người sâu thẳm của mình.Chúng ta có một xung động ăn sâu trong mình khiến ta đổ lỗi cho bất cứ ai phơi bày những điểm mù và khiếm khuyết của ta ra ánh sáng, trừ khi các cơ chế phòng vệ của ta đã được xoa dịu một cách khéo léo từ trước. Khi đối diện với những phát hiện sâu sắc và quan trọng, chúng ta thường trở nên phân tâm, tự kiêu hoặc bồn chồn. Chúng ta thường thích làm bất cứ thứ gì khác hơn là phải tiếp nhận những thông tin có thể cứu rỗi ta.
Hơn nữa, chúng ta quên gần như tất cả mọi thứ. Ký ức của chúng ta giống như những cái ray lọc/sàng, không phải là những chiếc xô chắc chắn.Thứ có vẻ một lời kêu gọi hành động thuyết phục vào lúc 8 giờ sáng sẽ chẳng khác gì một ký ức mơ hồ vào giữa trưa và vệt nước ngưng tụ đọng lại trong tâm trí mờ mịt của chúng ta vào buổi tối. Nhiệt huyết và sự quyết tâm của chúng ta có thể mờ dần như những ngôi sao lúc bình minh. Không có gì là quá chắc chắn.
Các triết gia Hy Lạp cổ đại là những người đầu tiên xác định các vấn đề này và mô tả những thiếu sót về cấu trúc trong tâm trí của chúng ta bằng một thuật ngữ đặc biệt. Họ cho rằng thứ chúng ta chịu đựng là akrasia, thường được dịch là “weakness of will” (sự yếu kém về mặt ý chí), một thói quen không chịu lắng nghe những gì chúng ta chấp nhận và thất bại trong việc hành động theo những gì chúng ta biết là đúng. Chính bởi vì akrasia mà thông tin quan trọng khi vào tâm trí của chúng ta thường bị mắc kẹt và không được kích hoạt, và cũng chính vì akrasia nên mặc dù chúng ta hiểu những gì ta nên làm nhưng rồi vẫn kiên quyết bỏ qua việc đó.
Cách thức để vượt qua akrasia và sống một cách trọn vẹn với trí tuệ xúc cảm – tiếp thu cái đẹp và sự khôn ngoan được thể hiện trong văn học và nghệ thuật, khai thác sức mạnh của nghi thức, đảm nhiệm những công việc khó khăn nhưng mang lại lợi ích và sự cứu rỗi của quá trình tự thấu hiểu bản thân – là những gì mà De Botton thể hiện trong phần còn lại của The School of Life: An Emotional Education. Đọc phần mở đầu của nhà triết học Martha Nussbaum về trí thông minh cảm xúc, sau đó xem lại bài viết của De Botton về những điều tạo một người giao tiếp giỏi, những nghịch lý tâm lý học của sự giận dữ, và lá thư đáng yêu của ông gửi tới trẻ em về lý do chúng ta đọc.
Dịch: Lê Việt Hương
Biên tập: Lyo Kiu
Nguồn bài viết: https://www.brainpickings.org/2019/11/25/the-school-of-life-book/
Nguồn: Acrazymind.vn
Theo tamlyhoctoipham.com