Nội dung chính
- Nghiên cứu về tính linh hoạt trong nhận thức đưa ra vài quan điểm để tạo ra một bản đánh giá tiêu chuẩn về trí thông minh tội phạm săn mồi.
- Khả năng thích ứng và phục hồi của những kẻ săn mồi thành công cho thấy mức độ cao về sự linh hoạt nhận thức, hay khả năng thay đổi định kiến tâm trí của chúng.
- Việc đo lường và đánh giá khả năng chuyển đổi nhiệm vụ (set-shifting) của kẻ săn mồi có thể tiết lộ những cách thức để giúp chúng ta tự vệ.
Nguồn: Bức vẽ của tiến sĩ Katherine Ramsland
5 năm trước, tôi từng viết một bài báo nói về việc cần phải có một thước đo tiêu chuẩn về độ ranh mãnh của những kẻ săn mồi. Chúng ta đã có những phương pháp như vậy cho chứng thái nhân cách (psychopathy), trách nhiệm tội phạm hình sự, nhân cách lệch lạc và mức độ sa đọa. Nhưng chúng ta cũng cần tập trung vào trí khôn đường phố (street smart) của những kẻ săn mồi thành công—cái mà tôi gọi là C-IQ của chúng. Những thành phần riêng biệt của nó là gì?
Một yếu tố mà tôi nhiều lần phát hiện ra từ nghiên cứu của mình về nhóm gian manh này, chính là sự linh hoạt trong nhận thức (CF). Nghĩa là, chúng có thể nhanh chóng chuyển đổi giữa các khía cạnh tâm trí khác nhau và điều chỉnh hành vi của chúng để đạt được mục tiêu. Loài người chúng ta là những sinh vật có xu hướng làm theo thói quen, điều đó có thể dẫn tới sự cứng nhắc hay ù lì, nhưng kẻ săn mồi nhanh nhạy không để cho những định kiến tâm trí đó cản trở mình. Chúng sẵn sàng chuyển sang một cái gì đó mới nếu hoàn cảnh đòi hỏi. Nói ngắn gọn, chúng có những chiến lược ra-quyết định ưu việt.
Khả năng linh hoạt về nhận thức hỗ trợ kẻ săn mồi như thế nào
Một phụ nữ bị bắt quả tang xâm nhập gia cư bất hợp pháp khi chủ đi vắng nói rằng cô ả đang chạy bộ gần đó và nghe thấy tiếng chuông báo động. Thấy lo lắng nên cô ả vào nhà để xem giúp gì được không. Nhưng cô ả không phải là bạn hay hàng xóm của gia chủ. Cô ả mặc sẵn bộ trang phục chạy bộ để chứng minh cho lời khai có lợi cho mình trong trường hợp kế hoạch B&E của ả thất bại. Khi chuông báo động vang lên và cảnh sát đến, cô ta đã nhập vai khác. Họ không thể chứng minh điều ngược lại nên đã cho cô ả đi.
Các nhà nghiên cứu Laureiro-Martinez và Brusoni cho biết rằng, kiểu thông minh này không phải là kiểu thông minh cứng (crystalized) được đo lường bằng các công cụ đánh giá IQ. Mà thay vào đó, “khả năng chuyển đổi nhiệm vụ” là một khía cạnh của trí thông minh mềm (fluid intelligence). Đó là sự giao cắt giữa tư duy tự do và tư duy có chủ định cho phép một ai đó hành động theo một kế hoạch, đồng thời vẫn tính đến những kế hoạch khác. Các doanh nhân cũng là bậc thầy về loại thông minh này. Và bọn săn mồi thành công cũng thế. Bọn chúng cũng có năng khiếu—hay đã rèn luyện được—khả năng nhìn nhận một tình huống từ nhiều góc độ. Trong tay chúng có nhiều chiến lược sẵn sàng để xài. Khi bị chặn bởi một chướng ngại bất ngờ, chúng có thể giải quyết vấn đề giống như một tay đua xe máu lửa để tiếp tục cuộc đua.
Một số kẻ săn mồi cũng sở hữu khả năng ngắt kết nối cảm xúc giống như bọn thái nhân cách. Chúng không vướng bận trước cam kết phải trở nên chính trực, đạo đức hay sự thật. Khi ít bận tâm đến việc gây hại cho người khác thì việc so sánh bất cứ chiến lược nào giúp chúng đạt mục tiêu sẽ dễ dàng hơn. Trên thực tế, sự linh hoạt trong nhận thức được dùng làm công cụ trong “nhận thức ‘lạnh’—cold cognition,” hay tư duy lý trí; do đó, nó hỗ trợ kẻ săn mồi trong việc thao túng người khác mà không bị phân tâm bởi những bận tâm tình cảm.
Hình ảnh thần kinh chỉ ra rằng năng lực linh hoạt nhận thức xuất phát từ một mạng lưới các kết nối não bộ trong vùng trán và vùng vân. Một vùng có liên quan đến các quá trình nhận thức bậc cao, như việc ra quyết định, còn vùng kia thì gắn liền với động lực, cụ thể là, phần thưởng. Laureiro-Martinez và Brusoni cho rằng, sự linh hoạt trong nhận thức càng lớn thì hiệu suất ra quyết định càng tốt, bao gồm cả tốc độ ra quyết định. Các nhà tư duy-siêu đẳng này càng có thể nhanh chóng chuyển sang những hành động hiệu quả thì họ càng thành công.
Vậy, chúng ta làm cách nào để tạo ra được một bản đánh giá trí khôn đường phố (C-IQ), bao gồm các mức độ của sự linh hoạt nhận thức?
Những kẻ săn mồi có sức mê hoặc chúng ta nhiều nhất chắc chắn bộc lộ khả năng thích ứng và phục hồi này. Chúng sở hữu tài năng phục hồi ngoạn mục sau thất bại. Điều đó bắt nguồn từ cảm giác hơn người của chúng, vì thế tính ái kỷ (narcissism) là chìa khóa. Chúng tin rằng chúng “được bảo vệ” và thứ gì đó—có lẽ là trí thông minh kiểu MacGyver của chúng—sẽ luôn giải cứu chúng. Điều này mang lại cho chúng sự tự tin để mạo hiểm.
Một thiết bị đánh giá cho năng lực này sẽ phải dựa trên kết quả. Nó có thể bao gồm các chiến lược giải quyết vấn đề, nhưng chúng ta cũng cần phải tính đến một mục tiêu hấp dẫn. Cơ chế phần thưởng có vẻ là điều thiết yếu đối với sự linh hoạt nhận thức của kẻ săn mồi. Chúng cần một phần thưởng. Về bản chất, một công cụ đánh giá C-IQ phải nắm bắt được khả năng mường tượng và hành động theo các chiến lược hướng đến mục tiêu đa dạng kết hợp với tốc độ của trực giác và cấu trúc của tư duy có chủ định.
Đó là một yêu cầu khá cao! Nhưng nếu chúng ta có thể xác định được những đặc tính cụ thể của kỹ năng này giúp bọn săn mồi ra sao thì ta sẽ được trang bị tốt hơn để tìm được cách bảo vệ chính mình.
Tác giả: Tiến sĩ Katherine Ramsland
Tìm đọc cuốn sách tội phạm học về kẻ Thái nhân cách: Kẻ ác cạnh bên
Nguồn
https://www.psychologytoday.com/nz/blog/shadow-boxing/202112/the-number-one-skill-successful-predators
Theo tamlyhoctoipham.com